żędać

Inherited from Proto-Slavic *žę̄dàti.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ʒʲæ̃dat͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /ʒʲæ̃dat͡ɕ/

żędać impf

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland, Masovia) to desire, to crave
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 83, 1:

     Szøda y schodzi dusza moia w wesze bosze (concupiscit... in atria domini)

     [Żąda i schodzi dusza moja w wieże boże (concupiscit... in atria Domini)]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 118, 40:

     Owa sødal gesm kazny twogych (concupivi mandata tua)

     [Owa żądał jeśm kaźni twojich (concupivi mandata tua)]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 61, 10:

     Ne chczeycze pwacz w lichoti a lupu ne szødaycze (rapinas nolite concupiscere)

     [Nie chciejcie pwać w lichoty a łupu nie żędajcie (rapinas nolite concupiscere)]

   • 1979 [c. 1500], Ladislas of Gielniów, “Rzepka Wojciech R. Pieśni Władysława z Gielniowa nowo odnalezione”, in Wiesław Wydra, editor, Studia Polonistyczne, volume 6, numbers 167-201, Gniezno, page 177:

     Swyathle oblycze wydzyely na gorze trzey apostoly..., thego oblycza ządaly proroczy, by ye vydzyely

     [Światłe oblicze widzieli na gorze trzej apostoli..., tego oblicza żądali prorocy, by je widzieli]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 41, 1:

     Iacosz szøda ielen ku studnam wod (desiderat... ad fontes aquarum), taco szøda dusza moia k tobe (desiderat... ad te), bosze

     [Jakoż żąda jeleń ku studniam wod (desiderat... ad fontes aquarum), tako żąda dusza moja k tobie (desiderat... ad te), Boże]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXII, page 243:

     A tey... myecz nye moze, alisz na swyecze nyczss nye ząda, ny czczy cakyey any gimyenya

     [A tej... mieć nie może, aliż na świecie niczs nie żąda, ni czci kakiej ani jimienia]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 118, 20:

     Szødala gest dusza moya sødacz prawot twoych (concupivit... desiderare iustificationes tuas) we wszelkem czassu

     [Żadała jest dusza moja żędać prawot twoich (concupivit... desiderare iustificationes tuas) we wszelkiem czasu]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 5:

     Znamyonvgemi cako zandayąncz, abi poddani naschi... czestnye zyli (cupientes, ut... honeste vivant)

     [Znamionujemy kako żądając, aby poddani naszy... czestnie żyli (cupientes, ut... honeste vivant)]

   • 1874-1891 [1449], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXV, page 166:

     Nye bvdzmi prozney chwali zadąyaczy (non efficiamur inanis gloriae cupidi invicem provocantes Gal 5, 26)

     [Nie bądźmy proznej chwały żądający (non efficiamur inanis gloriae cupidi invicem provocantes Gal 5, 26)]

2. to wish someone something
   • End of the 15th century, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume VI, number 1:

     Myluy bogą thwego... i blysznego szwego, ządayacz gyemv *vzelkyego dobrego

     [Miłuj Boga twego... i bliznego swego, żądając jemu wszelkiego dobrego]

3. (transitive, Masovia, Greater Poland, Sieradz-Łęczyca, Pomerania, Silesia) to request (to turn to someone for something)
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 66:

     Alye sz granycz krolewstwa nye povynny slvzzycz nam, ... alyszby przes nasz byli proszeny k themv y sądany (nisi... fuerint petiti et rogati)

     [Ale z granic krolewstwa nie powinny służyć nam, ... aliżby przez nas byli proszeni k temu i żądani (nisi... fuerint petiti et rogati)]

   • 1965 [XV ex.], Julian Wojtkowski, editor, Glosy i drobne teksty polskie do 1550 roku. Z inkunabułów Kalisza, Kazimierza Biskupiego, Koła, Sieradza i Warty‎, Kalisz, Kazimierz Biskupi, Koło, Sieradz, Warta, page 70:

     Myloscywy panye,... thwyg sffgethy myloscy zwdam, dagze ngeprzyg[a]celum mym wsnange a... wgerne wypokwtowanye

     [Miłościwy Panie,... twyj święty miłości żądam, dajże nieprzyj[a]cielum mym uznanie a... wierne wypokutowanie]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 39, 2:

     Tedy ocz by nasz ządaly (quodcumque... in nos quaereretur), tho chczelybychom gym... podlug prawa odpyszacz

     [Tedy ocz by nas żądali (quodcumque... in nos quaereretur), to chcielibychom jim... podług prawa odpisać]

   • 1853 [XV ex.], Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830, volume 4, page 139:

     Prze odpusthy sząm thąm z plączem yal papyezą zandacz, by mu odpusthy raczyl dacz

     [Prze odpusty sam tam z płaczem jął papieża żędać, by mu odpusty raczył dać]

   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎, Greater Poland, pages 2, 8:

     Zøday ode mnye (postula a me), a dam czy pogany w dzedzycztwo twoye

     [Żędaj ode mnie (postula a me), a dam ci pogany w dziedzictwo twoje]

   • 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 18, 10:

     Poslal swego sina Adurama ku krolyowy Duidovy, szødaiøcz od nyego myrv (ut postularet ab eo pacem)

     [Posłał swego syna Adurama ku krolowi Dawidowi, żądając od niego miru (ut postularet ab eo pacem)]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 436:

     Czokoly bądzyesch ządacz od boga (quaecumque poposceris a deo Jo 11, 22), to tobye bog da

     [Cokoli będziesz żędać od Boga (quaecumque poposceris a Deo Jo 11, 22), to tobie Bog da]

   • 1448, Elżbieta Belcarzowa, editor, Glosy i zapiski polskie z dwóch rękopisów, numbers 1490/11, 1945/1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie, page 354:

     Roga me, ząday v mnye, per meam passionem

     [Roga me, żędaj u mnie, per meam passionem]

   • 1952 [1500], Josip Hamm, editor, Altpolnisches aus kroatischen Archiven, page 174:

     Brath nasch krol kogo bąndze ządal wyelkyego posla, tego ya k nyemv poslyą

     [Brat nasz krol kogo będzie żądał u wielkiego posła, tego ja k niemu poślę]

   • 1981 [1403], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, t. V, A. Roty gnieźnieńskie, s. 76-274, number 82, Gniezno:

     Gdi Staszek szandal odpusczena v Warpansza, a on mu dal

     [Gdy Staszek żądał odpuszczenia u Warpęsa, a on mu dał]

   • 1874-1891 [c. 1420], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXIV, page 79:

     By szø tho szthalo, czosz zødami w milego pana boga

     [By się to stało, coż żądamy u miłego Pana Boga]

   • 1874-1891 [1453], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXV, page 211:

     Anna szmvthkv szvego czyala thego na bodze zadala, by ya bog plodem navyedzyl

     [Anna z smutku swego ciała tego na Bodze żądała, by ją Bog płodem nawiedził]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 29, 30:

     A tak gymye zødacz swaczbi (potitus optatis nuptiis)

     [A tak jimie żędać swaćby (potitus optatis nuptiis)]

   • 1981-2001 [XV in.], Elżbieta Belcarzowa, editor, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, volume II, Grochów, Kcynia, page 106:

     Illa pete a deo, que tibi expediantur, czocz sluszno *szyadacz, accipere et illum dare

     [Illa pete a Deo, que tibi expediantur, coć słuszno żędać, accipere et illum dare]

   • 1981-2001 [1435], Elżbieta Belcarzowa, editor, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, volume II, Legnica, page 55:

     Fratres, non cessamus pro wobis orantes et postulantes, ut ympleamini agnicione voluntatis dei, szadayaczy, aby sza napelnyly vsznana voley boszegy, in omni sapiencia et intellectu spirituali (Col 1, 9)

     [Fratres, non cessamus pro wobis orantes et postulantes, ut ympleamini agnicione voluntatis Dei, żądający, aby się napełniły uznania wolej bożej, in omni sapiencia et intellectu spirituali (Col 1, 9)]

4. (attested in Greater Poland, Masovia) to demand, usually in court, to claim the right to something
   • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎, volume V, page 276:

     Nulla lingwa carnis eam digne sufficit laudare, quia quicquam de ea dixerimus, minus est, quam eius dignitas requirit et meretur ządą y zaslugvye

     [Nulla lingwa carnis eam digne sufficit laudare, quia quicquam de ea dixerimus, minus est, quam eius dignitas requirit et meretur żąda i zasługuje]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume I, page XLI:

     Maszli nyeprzygiaczyela, ząnday oka twego myecz strozem szobye (quaeras tuum oculum pro tui custodia)

     [Maszli nieprzyjaciela, żędaj oka twego mieć strożem sobie (quaeras tuum oculum pro tui custodia)]

   • 1967 [1428], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 1350, Kościan:

     Jakosmy chodzyly do burmistrza y do radzecz w Oszeczne ot panyey Margorzathy w possel[s]thwye, ządayącz ludzy yey ot nich na panske szkasząnye

     [Jakosmy chodzili do burmistrza i do radziec w Osiecznie ot paniej Margorzaty w posel[s]twie, żądając ludzi jej ot nich na pańskie skazanie]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 15:

     Synowye po szmyerczi maczerziney nye mayą sządacz od oczcza cząnsczi (non petant... portionem)

     [Synowie po śmierci macierzynej nie mają żędać od oćca części (non petant... portionem)]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 796:

     Yako krol Herod z davnego czaszv poządal mylosczyvye vydzyecz personą mylego Iesucrista y ządal od nyego znamyenya vydzyecz

     [Jako krol Herod z dawnego czasu pożądał miłościwie widzieć personę miłego Jesukrysta i żądał od niego znamienia widzieć]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 90, 3:

     [Gdy miał przysiąc], tedy zadal od woythą dnya (postulavit... diem), a woyth mv go nye chczal dacz y zadal po nyem przyszagy (exposcebat ipsum ad iustitiam)

     [[Gdy miał przysiąc], tedy żądał od wojta dnia (postulavit... diem), a wojt mu go nie chciał dać i żądał po niem przysięgi (exposcebat ipsum ad iustitiam)]

   • 1960 [1412], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 402, Pyzdry:

     Jaco bich bil na røky dal Janovi rzeczy, by ktho v mne zødal

     [Jako bych był na ręki dał Janowy rzeczy, by kto u mnie żądał]

   • 1967 [1426], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 1152, Kościan:

     Jacom ya chczal dacz sastawą panu Janussewy, yaco xangy omawyayą, a on ge v mnye nye ządal wtenczass, yaco xangy omawyayą

     [Jakom ja chciał dać zastawę panu Januszewi, jako księgi omawiają, a on je u mnie nie żądał wtenczas, jako księgi omawiają]

   • 1959 [1400], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 446, Poznań:

     Iaco Potrek do kaliszkego slal zøndayø miru, drzewey nisz w zemi zawadzil, an mu go ne *chdzal dacz

     [Jako Piotrek do Kaliskiego słał żądaję miru, drzewiej niż w ziemi zawadził, an mu go ne chciał dać]

   • 1959 [1393], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 165, Poznań:

     [Ha]nka ne proszila na ten sød preczif [...] *anim go szadala

     [[Ha]nka nie prosiła na ten sąd przeciw [...] ani[m] go żądała]

   • 1959 [1430], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1353, Poznań:

     Jaco wtenczasz mya pany Gorzewska zaszadzila za zadza n[y]a zawitem rocze na Pawla Jandrzeyewi o trzy rany, ktores yen mu skazal zaplaczicz, a tam wtenczasz Jandrzey zadal racoyemstwo, by mu to Pawel obraczil

     [Jako wtenczas mię pani Gorzewska zasądziła za sędzią n[y]a zawitem roce na Pawła Jędrzejewi o trzy rany, ktoreż jen mu skazał zapłacić, a tam wtenczas Jędrzej żądał rękojemstwo, by mu to Paweł obręczył]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 38:

     Pothem drvgy... wiwodzi szą wzgardzonym..., ządayącz thegodla spyszacz tho skazanye y othmyenycz (postulans... debere eandem sententiam retractari)

     [Potem drugi... wywodzi się wzgardzonym..., żądając tegodla spisać to skazanie i otmienić (postulans... debere eandem sententiam retractari)]

   • 1967 [1405], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 281, Kościan:

     Jaco Jan ne chodzil... do burgmistrza ot pana medzirzeczskego y ne szandal, bi mu szø gwalth ne sstal o yanczcza

     [Jako Jan nie chodził... do burgmistrza ot pana Miedzyrzecskiego i nie żądał, by mu się gwałt nie stał o jęćca]

5. (reflexive with się, attested in Lesser Poland) to exalt oneself, to be proud
   • 1968 [XV p. post.], Roman Laskowski, Józef Reczek, editors, Glosy polskie rękopisu Sermones de tempore et de sanctis nr. XV 32 Biblioteki OO. Dominikanów w Krakowie z drugiej połowy XV wieku‎, Sandomierz: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, page 46:

     Caritas... non est ambiciosa nye zada sye

     [Caritas... non est ambiciosa nie żąda sie]

• Polish: żądać

• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “(żądać, żądać się) żędać, żędać się”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN