cóż

Old Polish

Etymology

From co +‎ -ż. First attested in 1301–1350. Compare Old Czech což and Old Slovak čož.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡sɔːʃ/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡soʃ/

Pronoun

cóż

1. (emphatic, interrogative) what
   • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎, page cv 4:

     V cemze ty clouece mozez buiach?

     [W czemże ty, człowiecze, możesz bujać?]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 111r:

     Quid verborum circuitu immoramur y czos tho vyele mova myąskamy

     [Quid verborum circuitu immoramur i cóż to wiele mowa mieszkamy]

     (please add an English translation of this quotation)

2. (emphatic, relative) what, which
   • 1447, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume III, page 3:

     Pamąthay tho, czosz ya thobe uelą, by *czil... nedzelą

     [Pamiętaj to, coż ja tobie wielę, by cz[c]ił... niedzielę]

   • 1886, Emil Kałużniacki, editor, Die polnische Recension der Magdeburger Urtheile und die einschlägigen deutschen, lateinischen und czechischen Sammlungen, page 309:

     Ya tuthą gayą sząd y zapowyedam, czosz sprawnye zapowyedacz mam

     [Ja tuta gaję sąd i zapowiedam, cóż sprawnie zapowiedać mam]

   • 1930 [Fifteenth century], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 2, 34:

     Y vcinili sø synowye israelsci podle czosz przicazal gim pan (iuxta omnia, quae mandaverat dominus)

     [I uczynili są synowie israelszczy podle [wszego], cóż przykazał jim Pan (iuxta omnia, quae mandaverat Dominus)]

   • 1930 [Fifteenth century], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 23, 23:

     Ale czosz gest gedno vislo s twich vst, spelnisz a vczinisz, czoszesz slvbil (quod autem semel egressum est de labiis tuis, observabis et facies sicut promisisti) panv bogv twemv

     [Ale cóż jest jedną wyszło z twych ust, spełnisz a uczynisz, cożeś ślubił (quod autem semel egressum est de labiis tuis, observabis et facies sicut promisisti) Panu Bogu twemu]

   • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 43:

     Wydzalo szą naszim slachcziczom w *wyeczom wylgem, czsosz y my vstawyamy wyekvyscze dzyrzecz (visum extitit nostris nobilibus in colloquio generali, quod et nos decernimus perpetuo observandum), abi... vsilnyczi dzewycz... prawem polskim... povynny bili bycz othpovyedzecz

     [Widziało się naszym ślachcicom w wiecu wi[e]lgiem, csóż i my ustawiamy wiekuiście dzirżeć (visum extitit nostris nobilibus in colloquio generali, quod et nos decernimus perpetuo observandum), aby... usilnicy dziewic... prawem polskim... powinni byli otpowiedzieć]

   • 1930 [Fifteenth century], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 10, 16:

     Nyczs szelonego na drzewynye nye ostalo y na szelynye szemskyey (in herbis terrae) po wszem Egipczye. Przeczsze to wyelmy *szpyesznoszcz (pro szpyesznye, quam ob rem festinus) ffarao zawola Moyszesza

     [Nics zielonego na drzewinie nie ostało i na zielinie ziemskiej (in herbis terrae) po wszem Ejipcie. Przeczże to wielmi śpiesznie (quam ob rem festinus) farao zawoła Mojżesza]

3. (emphatic, relative) who, which
   • 1896, Lucjan Malinowski, editor, Żywot świętego Błażeja. Zabytek języka polskiego z początku wieku XV,‎, page 320:

     Balwan[o]wye... sø dyabl[i], gysz se wszemy s tymy, czsosz sye gy[m] modlyø y w nye wyerzø, wyecznem[u] ognyv przisødzeny bødø

     [Bałwan[o]wie... są dyjabl[i], jiż se wszemi z tymi, csóż sie ji[m] modlą i w nie wierzą, wiecznem[u] ogniu przysądzeni będą]

   • 1878-1889 [1430], Archiwum Komisji Historycznej‎, volume III, page 339:

     Lasschota yesd s naschey krwe poszedl y naschego sczita, zawolanya Grzimaly, czos nosza trzi veze na sczicze

     [Lasota jest s naszej krwie poszedł i naszego szczyta, zawołania Grzymały, cóż noszą trzy wieże na szczycie]

   • 1901 [End of the 15th century], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 140:

     Swyanthokussedlnyczi: czosch posfątnymy rzeczamy a na posfątnich myesczach gvslą, arioli

     [Świętokusiedlnicy: cóż poświętnymi rzeczami a na poświętnych mieścach guślą, arioli]

   • 1454, Legenda o św. Aleksym‎, line 2:

     Ach krolu wyeliki nasch, czosz czy dzeyą Maschyasz, prziday rosvmv k mey rzeczi

     [Ach, krolu wieliki nasz, cóż ci dzieją mesyjasz, przydaj rozumu k mej rzeczy]

   • 1426, Kanon mszy św., Canon missae., volume IV, page 315:

     Tym, czsoschs my pamyøtamy, wschithkym... myesczcze ochlodzenya, swatlosczy y pokoyv, aby dal, proszymy

     [Tym, csó[ż]smy pamiętamy, wszytkim... mieśćce ochłodzenia, światłości i pokoju aby dał, prosimy]

4. (emphatic, relative, of adjectives) which, what
   • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎, page 171b:

     Mamy chouacz thy to dary, chosz szø nam darmo dany

     [Mamy chować ty to dary, cóż są nam darmo dany]

   • 1861 [1398], Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi‎, volume III, Biblioteka Warszawska, page 34:

     Passek rzekl *Micolaemi, czos bil s gego strony

     [Paszek rzekl Mikołajewi, cóż był s jego strony]

   • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎, page 2:

     Thy to trzy kroleue, choszcy szø oni na fchod sluncza swa krolefstwa bily mely

     [Ty to trzy krolewie, cóżci są oni na wchod słuńca swa krolewstwa byli mieli]

   • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎, page 1a:

     Sbauiczel gest bil narodzyl s krolefniy nebeske..., choscy on ten tho svath othkupicz ma

     [Zbawiciel jest był narodził z krolewny niebieskie..., cóżci on ten to świat otkupić ma]

   • 1887, 1889 [1398], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume II, number 2180:

     Szara slubila vipravicz Crzczona s tego røkoyemsthwa, czosz gy ye mansz wrøczil

     [Sara ślubiła wyprawić Krzczona z tego rękojemstwa, cóż ji je mąż wręczył]

   • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎, page 180b:

     Xpc svøtego Gana... gestcy gy on byl svim nauøthsiim skarbem daroual bil, a tho choscy gest gy on byl mal

     [Kryst świętego Jana... jestci ji on był swym nawiętszym skarbem darował był, a to cóżci jest ji on był miał]

   • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎, page 5a:

     Poslalcy gest on byl po gednø krolefnø, choszcy gest ge bylo tho *ymo Sybilla dzano

     [Posłałci jest on był po jednę krolewnę, cóżci jest je było to imię Sybilla dziano]

   • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎, page 3b:

     Maria... szadnego penødza ne gestcy ona bila mala, chos bicz ona szobe gospodø... szan bila nagøla

     [Maryja... żadnego pieniądza nie jestci ona była miała, cóż być ona sobie gospodę... zań była najęła]

   • 1880 [1405], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności, volume III, page 195:

     The dzedzini, czosz u Nawogia wicupil, te dzedzini ne dodal tako wele, iako slusebnik vidzal

     [Te dziedziny, cóż u Nawoja wykupił te dziedziny, nie dodał tako wiele, jako służebnik widział]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Latin-Polish-German Florian Psalter]‎, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 104, 9:

     Pomnyal yest... slowa, yesz rozkazal w tyssøcz pokolenyv, czsozz vlozzil yest kv Abrahamowy (quod disposuit ad Abraham)

     [Pomniał jest... słowa, jeż rozkazał w tysiąc pokoleniu, csóż ułożył jest ku Abrahamowi (quod disposuit ad Abraham)]

   • 1880 [1444], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności, volume III, page 333:

     Gesth to Niccolayowo Nyevrzadowo, tsos dzersal gest rola ode czstr lath

     [Jest to Nikołajowo Nieurzędowo, cóż dzierżał jest rolą ode czt[y]r lat]

5. (emphatic, relative) as much as
   • 1930 [Fifteenth century], “Lev”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 25, 52:

     Nawroczy kvpczovi, czosz zbiwa laat (reddet emptori, quod reliquum est annorum)

     [Nawroci kupcowi, cóż zbywa lat (reddet emptori, quod reliquum est annorum)]

6. (emphatic, interrogative) why, what for
   • 1896, Lucjan Malinowski, editor, Żywot świętego Błażeja. Zabytek języka polskiego z początku wieku XV,‎, page 322:

     A gdysz to twogy bogowye byly, czemusz tego, czso sye gym stalo, nye wyedzely?

     [A gdyż to twoji bogowie byli, czemuż tego, cso sie jim stało, nie wiedzieli?]

Alternative forms

• csoż, czsoż

Conjunction

cóż

1. (emphatic) because
   • 1923 [1478], Helena Polaczkówna, editor, Najstarsza księga sądowa wsi Trześniowa 1419-1609‎, page 100:

     Expurgans innocenciam suam al. szwoyą nyevynoscz, czosch byla obwyny[o]na o bothy *zyamischowa

     [Expurgans innocenciam suam al. swoją niewinność, cóż była obwini[o]na o boty zamszowe]

Derived terms

Descendants

• Masurian: cóz
• Polish: cóż
• Silesian: cōż

References

• Sławski, Franciszek (1958-1965) “cóż”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Bańkowski, Andrzej (2000) “cóż 1”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “cóż”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “cóż”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish cóż. By surface analysis, co +‎ -ż. Compare Czech což and Kashubian cëż.

Pronunciation

• IPA^(key): /t͡suʂ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈt͡soʂ/

• Audio 1

  (file)

• Audio 2

  (file)

• Rhymes: -uʂ
• Syllabification: cóż

Pronoun

cóż n

1. (emphatic, interrogative, literary) what

   Synonym: co

Declension

Derived terms

Particle

cóż

1. well

   Cóż... chyba nie przyjdzie, co? ― Well... I guess he's not coming, is he?

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), cóż (pronoun) is one of the most used words in Polish, appearing 5 times in scientific texts, 0 times in news, 5 times in essays, 23 times in fiction, and 57 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 90 times, making it the 705th most common word in a corpus of 500,000 words.

References

Further reading

• cóż in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• cóż in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “cóż”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “CÓŻ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 07.05.2010
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “cóż”, in Słownik języka polskiego‎
• Aleksander Zdanowicz (1861) “cóż”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “cóż”, in Słownik języka polskiego‎ (in Polish), volume 1, Warsaw, page 350
• Bańkowski, Andrzej (2000) “cóż 2”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)