dzierżeć

• dzirżeć

Inherited from Proto-Slavic *dьržati. First attested in 1393.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /d͡ʑɛrʒʲɛt͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /d͡ʑɛrʒʲɛt͡ɕ/

dzierżeć impf

1. to hold in one's arms

   Synonym: trzymać

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 12, 11:

     Dzerszøøcz lyasky w røku (tenentes baculos in manibus)

     [Dzierżąc laski w ręku (tenentes baculos in manibus)]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 8, 17:

     Y wzczyøgnøøl Aaron røkøø swø prøøt dzerszøøcz (virgam tenens), y uderzy proch szemsky

     [I wściągnął Aaron rękę swą pręt dzierżąc (virgam tenens), i uderzy proch ziemski]

   • 1930 [c. 1455], “Judith”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 9, 8:

     Vezrzal na gich zastøpi, a czmi ge znødzili. Dzerszala gløbokoscz nogy gich (tenuit pedes eorum abyssus), a wodi ge wszitki pokrili

     [Weźrzał na jich zastępy, a ćmy je znędziły. Dzierżała głębokość nogi jich (tenuit pedes eorum abyssus), a wody je wszytki pokryły]

2. to hold up
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 64:

     Vtenczass... vzrzy vyelykye svyątlosczy, anyely dzyerzacz dzyeczyątko przed sobą, a ony yey nathychmyast począly slvsycz

     [Wtenczas... uźrzy w wielikie światłości anjeły dzierżąc dzieciątko przed sobą, a oni jej natychmiast poczęli służyć]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 36, 13:

     A przeto pyøczdzyeszyøt slal *grøgow zlotich, ktore bi dzerszaly opon dzerszadla, abi bil geden stan (unde et quinquaginta fudit circulos aureos, qui morderent cortinarum ansas, et fieret unum tabernaculum)

     [A przeto pięćdziesiąt slał kręgow złotych, ktore by dzierżały opon dzierżadła aby był jeden stan (unde et quinquaginta fudit circulos aureos, qui morderent cortinarum ansas, et fieret unum tabernaculum)]

3. to keep in check
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 62:

     Iozeph... rzekl yey: Szyedzy, dzyerzy klyvszyą (tene te in iumento), a nye mowy proznych slow!

     [Jozef... rzekł jej: „Siedzi i dzierży klusię (tene te in iumento), a nie mowi proznych słow!”]

4. to keep (to not let leave)
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 701:

     Polyeczyl y svem slugam *przykaząyącz, by y tvardo zvyazaly y dzyerzely, a barzo pylnye stregly

     [Polecił ji swem sługam przykazując, by ji twardo związali i dzierżeli, a barzo pilnie strzegli.]

5. to grab and hold
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 617:

     Ktoregoz ya czaluyą, tenczy yest, dzyer[ż]czye y a vyedzczye mądrze (tenete eum et ducite caute Marc 14, 44)

     [Ktoregoż ja całuję, tenci jest, dzier[ż]cie ji a wiedźcie mądrze (tenete eum et ducite caute Marc 14, 44)]

6. (attested in Masovia, Greater Poland) to keep prisoner; to force to stay
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 7:

     Acz vczyecze z yąnthswa szebye dzirszanczego, bandze praw (si effugerit a captivitate detentoris, erit liber)

     [Acz uciecze z jętswa siebie dzirżącego, będzie praw (si effugerit a captivitate detentoris, erit liber)]

   • 1920 [1403], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume I, number 360, Płońsk:

     Iacom ya ne dzirsal Stascowa bidla wiszey godzini

     [Jakom ja nie dzirżał Staszkowa bydła wyszej godziny]

   • 1888 [1399], Romuald Hube, editor, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎, Greater Poland, page 74:

     Wedzø y szwatczø, eze Jaroslawa dzirzala Thomka s yego *zone oth dzeszanczi lath w roczech

     [Wiedzą i świadczą, eże Jarosława dzirżała Tomka s jego żoną ot dziesiąci lat w rocech]

7. to stop; to disturb
   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 130:

     Czo dzierzy quid detineat (nisi... revelatus fuerit homo peccati... Et nunc quid detineat, scitis, ut reveletur in suo tempore II Thes 2, 6)

     [Co dzierży quid detineat (nisi... revelatus fuerit homo peccati... Et nunc quid detineat, scitis, ut reveletur in suo tempore II Thes 2, 6)]

8. (attested in Greater Poland, Masovia) to hold as property or leasehold
   • 1856-1870 [1400], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎, volume VIII, number 9774:

     Dzedzina w Psaroch od XXIIII lath nygdi nye wichodzila z dzerszenya gych otcza y ony po otczowye ssmerczi dzersza

     [Dziedzina w Psaroch od XXIIII lat nigdy nie wychodziła z dzierżenia jich otca i oni po otcowie śmierci dzierżą]

   • 1888 [1393], Romuald Hube, editor, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎, Greater Poland, page 68:

     Ondrzeyka szedzi na Margorzacine oczcza sedliscu y dzirszi gey onczinø

     [Ondrzejka siedzi na Margorzacine oćca siedlisku i dzirży jej otczyznę]

   • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 32, 6:

     Narodze szly..., takli odplaczasz panv?... Zali on nye iest oczecz twoy, genze gest dzerzal y vczinil, y stworzil czø (qui possedit te et fecit, et creavit te)?

     [Narodzie zły..., takli odpłacasz Panu?... Zali on nie jest ociec twoj, jenże jest dzierżał i uczynił, i stworzył cię (qui possedit te et fecit, et creavit te)?]

   • 1887, 1889 [1399], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume II, number 1333, Pyzdry, Gniezno, Kościan:

     Swentoslaw w sastawe dzersi pol Prachnowa, a ne na weki cupil

     [Świętosław w zastawie dzierży poł Prochnowa, a nie na wieki kupił]

   • 1950 [1469], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 2936, Warsaw:

     Jakom ya nye zaoral czaszczi Abramowey, kthora othe [m]mnye w [sz]dzirzawe dzirzal pothlug zapissv kxang zemszkych

     [Jakom ja nie zaorał części Abramowej, ktorą ote [m]mnie w [sz]dzirżawie dirżał podług zapisu ksiąg ziemskich]

9. to hold an office
   • 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 3, 25:

     Bødø dzerzecz strozø w stanv zaslvbyonem (habebunt excubias in tabernaculo foederis)

     [Będą dzierżeć strożą w stanu zaślubionem (habebunt excubias in tabernaculo foederis)]

10. (attested in Masovia, Lesser Poland) to keep, to observe, to follow rules, etc.
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 41:

      Iakokoly s starosczi bilo dzirzano (licet antiquitus fuerit observatum), ysz kmyecz drvgego kmyecza zabyyącz, zaplacziw trzy grziwny groszow, od vini mąszoboystwa praw bival

      [Jakokoli z starości było dzirżano (licet antiquitus fuerit observatum), iż kmieć drugiego kmiecia zabijąc, zapłaciw trzy grzywny groszow od winy mężobojstwa praw bywał]

    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 18:

      Dzaal..., gdi przes trzy lyatha y przes trzy myeszącze tr[w]aal, ma bicz moczen y dzyrzzaan

      [Dział..., gdy przez trzy lata i przez trzy miesiące tr[w]ał, ma być mocen i dzirżan]

    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎, Krakow, page 171b:

      Chemily czynicz volø naszego othcza nebeszkego, tedy vøcz napyrszue mamy dzerszecz varø kresczyganska

      [Ch[c]emyli czynić wolą naszego otca niebieskiego, tedy więc napirzwe mamy dzierżeć wiarę krześcijańską]

    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 5:

      Oycze svyathy, ... thyss vczvyrdzyl, gesz sa na *nyebyezysch y przykazalesz ym, bych dzyerzely barzy byeg vczvyrdzenya nyebyoss

      [Ojcze święty, ... tyś ućwirdził, jeż są na niebiesich i przykazałeś im, bych dzierżeli barzy bieg ućwirdzenia niebios]

11. to occupy oneself with, to engage in
    • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 1, 4:

      A kakokoly z rodu Neptalymova wszech namlodszi bil, wszako syø przeto nyczs dzecynskich rzeczi nye dzerszal (nihil tamen puerile gessit in opere)

      [A kakokoli z rodu Neptalimowa wszech namłodszy był, wszako się, przeto, nics dziecińskich rzeczy nie dzierżał (nihil tamen puerile gessit in opere)]

12. (attested in Masovia) to consider someone something
    • 1950 [1426], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 185, Warsaw:

      Zemskye prawo dzirszą za prawo

      [Ziemskie prawo dzirżę za prawo]

    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 181:

      Saducey... yedno pyączyory xyągy Moyzeschovy dzyerzely (solos quinque libros Moysi recipiebant)

      [Saducei... jedno pięciory księgi Mojżeszowy dzierżeli (solos quinque libros Moysi recipiebant)]

13. to keep in a particular state or place
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 549:

      O tem, kako tez y Iudasch mylego Iesucrista pytal, dzyerzącz v myszye rąka s nym

      [O tem, kako też i Judasz miłego Jesukrysta pytał, dzierżąc w misie rękę s nim]

    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 18:

      Wschech szvych tovarzyschek czynylą szyą nyschą..., yze yą wschytky szylno a oszobnye mylovaly a tesch yą vyelykey czczy dzyerzaly (et eam in maxima veneratione tenuerunt) mylvyącz myedzy szobą

      [Wszech swych towarzyszek czyniła się niszą..., iże ją wszytki silno a osobnie miłowały a też ją w wielikiej czci dzierżały (et eam in maxima veneratione tenuerunt) miłując miedzy sobą]

14. to hold, to contain
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 164:

      Any myasto, any czass, any nyebo, any zyemya moze dzyerzecz boga (non enim locus, neque tempus, nec caelum capit deum)

      [Ani miasto, ani czas, ani niebo, ani ziemia może dzierżeć Boga (non enim locus, neque tempus, nec caelum capit Deum)]

15. to symbolize
    • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 26:

      Znamyona, dzierzy continebit (locutus est dominus ad Moysen dicens: Loquere ad filios Israel et accipe ab eis virgas singulas per cognationes suas... et una virga cunctas soersum familias continebit Num 17, 3)

      [Znamiona, dzierży continebit (locutus est dominus ad Moysen dicens: Loquere ad filios Israel et accipe ab eis virgas singulas per cognationes suas... et una virga cunctas soersum familias continebit Num 17, 3)]

16. to take, to endure
    • 1874-1891 [1462], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXV, page 270:

      Czyrpyana, dzyrzana toleranda

      [Cirpiana, dzirżana toleranda]

17. (reflexive with się) to keep in touch, to stick to/with
    • 1930 [c. 1455], “Ruth”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 1, 14:

      Orffa czalowawszi swyekrew wrocy syø. Ale Ruth dzerszala syø swyekrwye swey (Ruth adhaesit socrui suae)

      [Orfa, całowawszy świekrew, wroci się, ale Rut dzierżała się świekrwie swej (Ruth adhaesit socrui suae)]

    • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 28, 60:

      Przisporzi pan ran twich... y obroczi na czø wszitki nødze egipske..., y bødø syø czebye dzerzecz (convertet in te omnes afflictiones Aegypti... et adhaerebunt tibi)

      [Przysporzy Pan ran twych... i obroci na cię wszytki nędze ejipskie..., i będą się ciebie dzierżeć (convertet in te omnes afflictiones Aegypti... et adhaerebunt tibi)]

• Polish: dzierżyć

• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “dzierżeć, dzirżeć, dzierżeć się”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN