WikiWoordenboek:Gezegden

Een spreekwoord is een korte, krachtige uitspraak die een waarheid of wijsheid bevat. In tegenstelling tot een gezegde, dat naar het onderwerp wordt vervoegd, wordt in een spreekwoord steeds dezelfde tekst gebruikt. Vaak bestaat een spreekwoord uit twee delen, waarbij het eerste deel een oorzaak of voorwaarde beschrijft en het tweede deel een gevolg of conclusie.

Onder een uitdrukking wordt een vaste combinatie van woorden verstaan waarmee meestal indirect een situatie wordt benoemd.

Een uitdrukking kan zijn:

• een staande uitdrukking - een standaardformulering die in bepaalde situaties telkens terugkeert. Bijvoorbeeld: de bal tegen de touwen aanwerken. (Betekenis: ‘een doelpunt scoren’.)

• een gezegde of zegswijze - een vaste uitdrukking om een situatie mee te benomen, zij het dat bepaalde woorden (werkwoord, persoonlijk of bezittelijk voornaamwoord) aan de context van de zin kan worden aangepast. Bijvoorbeeld: Hij heeft ze niet alle vijf op een rijtje. Alternatief: Zij hebben ze toen zeker niet alle vijf op een rijtje gehad. (Betekenis: ‘Hij heeft niet goed nagedacht, hij is niet goed wijs/Ze hebben toen zeker niet goed nagedacht, ze waren zeker niet goed wijs’.)

• een spreekwoord - een vaste, niet verbuigbare combinatie van woorden. Bijvoorbeeld: Hoge bomen vangen veel wind. (Betekenis: ‘Wie een hoge positie bekleedt, krijgt ook gauw kritiek’.)

Onder gezegden worden voorbeelden gegeven van het gebruik van een woord in vaste uitdrukkingen.

Een gezegde is net als een spreekwoord een vaste uitdrukking. In tegenstelling tot een spreekwoord is een gezegde een deel van een zin en wordt deze in een lopende en veranderbare zin verwerkt. Gezegden behoren tot de volkstaal.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen: een gezegde of staande uitdrukking: een deel van een zin dat niet op zichzelf kan bestaan.

• met hart en ziel: Zij heeft met hart en ziel gewerkt aan haar recentste project.

een zegswijze: deze kan als zin op zich bestaan.

• zijn sporen verdienen: Klaas heeft zijn sporen wel verdiend.
• poolshoogte nemen: Ik moest daar maar eens even poolshoogte nemen.

Zie WikiWoordenboek:Stramien voor gebruik.

• WikiWoordenboek:Typische woordcombinaties