頭

Ayrıca bakınız: 头

頭

1. baş

(sınıf 2 “Kyōiku” kanji)

1. (anatomi) baş
2. büyük hayvanlar için sayaç sözcük

• Go-on: ず (zu, Jōyō)^{←づ (du, geleneksel)}
• Kan-on: とう (tō, Jōyō)
• Tō-on: じゅう (jū)^{←ぢゆう (dyū, geleneksel)}
• Kan’yō-on: と (to, Jōyō ^†)
• Kun: あたま (atama, 頭, Jōyō); かしら (kashira, 頭, Jōyō); かぶり (kaburi, 頭); こうべ (kōbe, 頭)^{←かうべ (kaube, geleneksel)}
• Nanori: かぶ (kabu); かぶし (kabushi); かみ (kami); ちゃん (chan); つぶり (tsuburi); つむ (tsumu); つむり (tsumuri); づ (zu); どたま (dotama)

• 頭(とう)蓋(がい)骨(こつ) (tōgaikotsu, “kafatası, kafatasları”)
• 頭(とう)角(かく) (tōkaku, “ayırt edici kişi”)
• 頭(ず)脳(のう) (zunō, “beyin (zihinsel olarak)”)
• 若(わか)頭(がしら) (wakagashira, “patronun bir alt rütbesi”)
• 頭(とう)領(りょう) (tōryō, “baş, şef”)
• 饅(まん)頭(じゅう) (manjū, “manjū”, genellikle fasülye ezmesi doldurulan bir çörek)
• 頭(ふ)垢(け) (fuke, “kepek”)
• 頭(ず)痛(つう) (zutsū, “baş ağrısı”)

頭 hakkında Japonca Vikipedi'de ansiklopedik bilgi bulabilirsiniz.

Muhtemelen Eski Japonca bilinmeyen bir sözcüğünden devralındı. İlk defa on ciltli MS 934 Wamyō Ruijushō eserinde görüldü.^[1]

Tam kökeni bilinmiyor. Bazı teoriler:

• 天玉 (a tama, tam çevirisi “cennet, gökyüzü + top”) birleşiminden. Bu durum sesbilimsel açıdan şüphelidir, aynı 天 sözcüğünün a olarak değil de geleneksel olarak ama veya ame olarak okunması gibi.
• 当て間 (ate ma, tam çevirisi “bir şey ile temasa geçmek + boşluk, açıklık”), burada başa bir moksibüsyon noktası olarak gönderme yapılır. Bu da aynı zamanda sesbilimsel açıdan şüphelidir, ate okunuşundan ata okunuşuna geçme durumu eylemin anlamında bir değişikliği gerektirmektedir. Anlamsal açıdan da bir şüphe mevcuttur, 間 (ma) sözcüğü özellikle bir boşluğu veya açıklığı nitelemektedir.
• 貴間 (ate ma, tam çevirisi “asil + boşluk”) birleşiminden, vücudun en önemli bölümüne atıfta bulunulmaktadır. Fakat, 間 (ma) sözcüğünün bu şekilde kullanılması sorunludur. Ayrıca, 貴 (ate, “asil”) sözcüğü MS 900'lerde The Tale of the Bamboo Cutter eserinde görülürken, 頭 (atama) sözcüğü bıngıldak anlamında MS 938 tarihli Wamyō Ruijushō yazısında görülmekte, bu aralıkta hem anlamsal hem de sesbilimsel açıdan bir değişim gerçekleşmesi düşük bir ihtimaldir.^[1][2]

Tarihi açıdan, bu sözcük ilk defa bıngıldak anlamında ortaya çıktı, kafatasının kemikleri henüz kaynaşmamış bir yetimin başının üzerindeki yumuşak bölge kastedilir. Bu nedenle, daha olabilirliği yüksek bir birleşim 当た (ata, “tam dokunmayan, tam temasa geçmeyen”, muhtemelen 当つ (atsu) geleneksel eyleminin ve 当たる (ataru, “dokunmak, temasa geçmek”) modern kökünün 未然形 (mizenkei, “tamamlanmamış biçim”) fosilleşmiş biçimi) + 間 (ma, “boşluk, aralık, açıklık”) olabilir.

• Kun’yomi
  • (Tokyo) あたま​ (Odaka – )^[2][3]
  • (Tokyo) あた​ま (Nakadaka – )^[2][3]
  • IPA^(anahtar):

頭(あたま) (atama)

1. baş (vücut bölümü)
2. (anatomi) kafatasının bıngıldak bölümü

• 頭(あたま)が良(い)い (atama ga ii): parlak, zeki
• 頭(あたま)が悪(わる)い (atama ga warui): aptal, zekaya sahip olmayan
• 頭(あたま)に来(く)る (atama ni kuru)
• 頭(あたま)が切(き)れる (atama ga kireru)
• 頭(あたま)に浮(う)かぶ (atama ni ukabu)
• 頭(あたま)に入(い)れる (atama ni ireru)
• 頭(あたま)がおかしい (atama ga okashī)

Eski Japonca bilinmeyen bir sözcüğünden devralındı.^[1] Tek başına MS 759'dan sonrasındaki Man'yōshū yazısında ve MS 712 tarihli Kojiki yazısında sayaç sözcük olarak görüldü.

• (oyuncak bebeğin başı): 首

• Kun’yomi
  • (Tokyo) かしら​ (Odaka – )^[2][3]
  • IPA^(anahtar):

頭(かしら) (kashira)

1. bir baş, insanları sayarken ya da büyükbaş hayvanlar ve diğer canlıları

頭(かしら) (kashira)

1. başın tamamı
2. patron, lider
3. bir Çin karakterinin üstü
4. oyuncak bebeğin başı

• 年(とし)頭(がしら) (toshigashira, “en yaşlı kişi”)
• 膝(ひざ)頭(がしら) (hizagashira, “diz kapağı”)
• 前(まえ)頭(がしら) (maegashira, sumo güreşçisi)
• 頭(かしら)文(も)字(じ) (kashiramoji)
• 出会(であ)い頭(がしら) (deaigashira)

頭 köküne ait Çin radikal adları:

• 網(あみ)頭(がしら) (ami-gashira, “üstte 'ağ' radikali”)
• 糸(いと)頭(がしら) (ito-gashira, “üstte 'şerit' radikali”)
• 老(おい)頭(がしら) (oi-gashira, “üstte 'eski' radikali”)
• 髪(かみ)頭(がしら) (kami-gashira, “üstte 'saç' radikali”)
• 彑(けい)頭(がしら) (kei-gashira, “üstte 'domuz başı' radikali”)
• 虎(とら)頭(がしら) (tora-gashira, “üstte 'kaplan' radikali”)
• 冬(ふゆ)頭(がしら) (fuyu-gashira, “üstte 'kış' radikali”)
• 八(はち)頭(がしら) (hachi-gashira, “üstte 'sekiz' radikali”)
• 発(はつ)頭(がしら) (hatsu-gashira, “üstte 'noktalı çizgi' radikali”)
• 人(ひと)頭(がしら) (hito-gashira, “üstte 'kişi' radikali”)

かぶり (kaburi, “kaplama; şapka, taç”) sözcüğünden hem anlam hem de köken olarak, kanjide 被り veya 冠 şeklinde okunur.

• Kun’yomi
  • (Tokyo) かぶり (Heiban – )^[2][3]
  • (Tokyo) かぶり​ (Odaka – )^[2][3]
  • (Tokyo) か​ぶり (Atamadaka – )^[2][3]
  • IPA^(anahtar):

頭(かぶり) (kaburi)

1. baş

• 頭(かぶり)を振(ふ)る (kaburi o furu, “birinin elini sıkmak (inkar eder bir şekilde)”)

株(かぶ) (kabu, “kafa tutmak; köklerine”), genel anlam olarak da katlanmak kullanılır.^[1]

• (Düzensiz okunuş)
  • IPA^(anahtar):

頭(かぶ) (kabu)

1. baş

• 傾(かぶ)く (kabuku, “birini boyun eğmek; birinin dikkatini çekmek için olağandışı giyinmek veya davranmak; kabuki yapmak”)

粒 (tsubu, “yuvarlak bir şey”, bir tanecik gibi), 禿ぶ (tsubu, “kel olmak”, birinin kafasının yuvarlak olması fikrinden), 円ら (tsubura, “yuvarlak”, ön ad), 潰れる (tsubureru, “yuvarlak olmak, yıpranmak veya yırtılmaktan, veya çarpmaktan”) birleşimlerinden.^[1]

Bazı kaynaklar^[2] bu sözcüğün 円ら (tsubura, “yuvarlak”, ön ad) kökeninden geldiğini açıklar. Fakat, sesbilimsel ve anlamsal açıdan bu durumla çelişmekte (/a/ sesinden /i/ sesine dönüşerek, ら son ekini bir ada dönüştürmek yerine ön ada dönüştürür). Modern tsubureru eylemi, dilin eski versiyonlarında tsuburu biçimine sahiptir. 頭 için tsuburi okunuşu daha büyük ihtimalle bu daha eski eylemden adlaştırıldı, normalde olan eylemlerden ada dönüşme kuralları bu dönüşümde geçerlidir.

• (Düzensiz okunuş)
  • IPA^(anahtar):

頭(つぶり) (tsuburi)

1. baş

Yukarıdaki tsuburi okunuşundan. /b/ okunuşu /m/ sesine dönüştü.

• (Düzensiz okunuş)
  • (Tokyo) つむり​ (Odaka – )^[2][3]
  • IPA^(anahtar):

頭(つむり) (tsumuri)

1. baş
2. baştaki saç

Yukarıdaki tsumuri sözünün kısaltması.^[1]

• (Düzensiz okunuş)
  • IPA^(anahtar):

頭(つむ) (tsumu)

1. baş

• 御(お)頭(つむ) (otsumu, “baş”, çoğunlukla bir yetim için kullanılır)

/kamipe/ → /kampe/ → /kaube/ → /kɔːbe/ → /koːbe/

上 (kami, “yukarıdaki”) veya 髪 (kami, “saç”) sözcüklerinin (muhtemelen) 方 (pe, “yer, yön”) son ekiyle birleşiminden.^[1][2][4]

Alternatif olarak, belki de 頭 (kabu, “baş”) + 上 (ue, “yukarısı”) birleşiminden geliyor olabilir.^[1]

• Kun’yomi
  • (Tokyo) こーべ (Heiban – )^[2][3]
  • (Tokyo) こーべ​ (Odaka – )^[2][3]
  • (Tokyo) こ​ーべ (Atamadaka – )^[3]
  • IPA^(anahtar):

• 首

頭(こうべ) (kōbe) (geleneksel kana かうべ)

1. baş

• 髑(され)髏(こうべ) (sarekōbe, “kafatası”, ölümün simgesi olarak kullanılır)

ど (do, “daha iyi-”, genellikle aşağılayıcı bir anlamda kullanılır) + 頭 (atama, “baş”) birleşiminden.

• (Düzensiz okunuş)
  • (Tokyo) どたま​ (Odaka – )^[2]
  • IPA^(anahtar):

頭(どたま) (dotama)

1. (aşağılayıcı) baş

Genellikle hiragana yazılışında どたま şeklinde okunur.

/du/ → /d͡zu/ → /zu/

Orta Çince bilinmeyen bir sözcüğünden 頭. 呉音 (“goon”) okunuşu, büyük ihtimalle daha önceden nakledildi.

• On’yomi: Goon
  • (Tokyo) ず (Heiban – )^[2][3]
  • IPA^(anahtar):

頭(ず) (zu) (geleneksel kana づ)

1. baş

Bu kullanım genellikle birleşik sözcüklerde görülür, örnek olarak 頭痛 (zutsū, “baş ağrısı”).

• 頭(ず)が高(たか)い (zu ga takai, “mağrur”)

Orta Çince bilinmeyen bir sözcüğünden 頭. 漢音 (“kan'on”) okunuşu, büyük ihtimalle daha sonradan nakledildi. İlk /d/ sesinin /t/ sesine dönüşümü Çincenin sözcüğü tekrar nakletmesinin bir sonucudur. Modern Mandarin okunuşu tóu, Kantonezce tau⁴, Min Nan dili tao⁵.

• On’yomi: Kan’on
  • IPA^(anahtar):

頭(とう) (tō)

1. belli büyük hayvanların veya çiftlik hayvanlarının sayaç sözcüğü; "baş"
2. böcekler için sayaç sözcük (yalnızca biyolojide)

頭(とう) (tō)

1. baş

• 蔵(くろ)人(うどの)頭(とう) (kuroudo no tō)
• 頭(とうの)中(ちゅう)将(じょう) (tō no chūjō)
• 頭(とうの)弁(べん) (tō no ben)

• 頭 (atama) için köken bilgisi, Gogen-Yurai Jiten (Etymology and Origin Dictionary; Japonca): http://gogen-allguide.com/a/atama.html
• 頭 (atama) için köken bilgisi, Key: Zatsugaku Jiten (Key: Dictionary of Miscellaneous Knowledge; Japonca): http://www.7key.jp/data/language/etymology/a/atama.html#etymology