User:Sumiaz/Constitution of Peru

• English
• Español

Piruw Suyup Hatun Kamay Pirwa

I Hatun T'aqa. Runaq Hinaspa Suyup

I Umalli. Runaqkunap Aswan Hatun Allawqanku

II Umalli. Runa Kawsay Allawqakunamanta Hinaspa Musikuykunamanta

III Umalli. Llaqta Kamachiy Allawqamanta Hinaspa Ruraykunamanta

IV Umalli. Llaqta Kamayuq Ruwaymanta

II Hatun T'aqa. Suyumanta Hinaspa Llaqtamanta

I Umalli. Suyumanta, Llaqtamanta Hinaspa Suyu Allpamanta

II Umalli. Kamachinakuykunamanta

III Hatun T'aqa. Suyup Qullqi Kayninmanta

I Umalli. Llapanpaq Qallariykumanta

II Umalli. Pachamamamanta, Hinaspa Kay Pacha Qhapaq Kayninmanta

III Umalli. Kaqniyuq Kaymanta

IV Umalli. Suyuntinpi Qullqi Churaymanta

V Umalli. Qullqimanta Hinaspa Qullqi Waqaychana Wasimanta

VI Umalli. "Comunidades Campesinas y Nativas" Ñisqa Ayllukunap Kawsayninmanta

IV Hatun T'aqa. Suyup Imayna Kayninmanta

I Umalli. Apusimi Qukuq Kallpanmanta

II Umalli. Apusimi Qukuymanta

III Umalli. Kamachiykuna Rukhuriyninpaq, Willakunanpaq

IV Umalli. Kamachi Hunt'achiq Kallpanmanta

V Umalli. Hach'awanqu Kunawamanta

VI Umalli. Kamachi Hunt'achiq Kallpawan Rinakuymanta

VII Umalli. Sapaqchasqa Kamachimanta

VIII Umalli. Paqtachay Kallpanmanta

IX Umalli. Suyu Paqtachakuq Kamayuqkuna Huñunakuyninmanta

X Umalli. Llaqta Amachaqi Wasimanta

XI Umalli. Llaqta Runa Amachasqa Kayninmanta

XII Umalli. Suyu Waqanchasqa Hinaspa Amachasqa Kayninmanta

XIII Umalli. Ch'ihllukuy Ruwaymanta

XIV Umalli. Chaupichakuyqulluchiy

V Hatun T'aqa. Hatun Kamay Pirwa Amachakuyninkumanta

VI Hatun T'aqa. Hatun Kamay Pirwa Allchaymanta

Tukuykunapaq Kamachiykuna Hinallataq Ñisqakunamanta

Rimarisqa Simi

Ñawpaq Rimaykuy

Llaqtap Kamachikusqa Rimananwasi ñisqa, Kamaq Taytanchikmanta mañakuspa, Piruw llaqtaq kamachikusqanta, kasukuspa hinallataq suyunchikpi ñawpaq machulanchikkunap ñak'arikusqanta yuyarispa, kay hatun kamay pirwata quyta munan:

PIRUW SUYUP HATUN KAMAY PIRWA

I Hatun T'aqa. Runap Hinaspa Suyup

I Umalli. Runakunap Aswan Hatun Allawqanku

1 Phatmi: Runakunap amachaynin hinaspa yupaychayninmi suyup hinaspa llaqta runaq qullananmi kanan.

2 Phatmi: Kaykunan runap allawqanmi kan:

1. Kawsayman, sutiyuq kayman, k'apaq kikinniyuq kayninman, yuyayninpi yachasqanman kurkun rikuyninman chaymantapas qispisqa wiñayninman allin kawsayninpaq. Manaraq paqarimuqpas, paqarikuq hinan, imapas paypa allin kayninman sayapayuqpiqa.
2. Lluypas kasqan chaniyuq kayman, kay Hatun Kamay Pirwa ñawpanpiqa. Manan pipas t'aqasqa kanmanchu paqariynin rayku, sanan raykupas, qhari kaynin raykupas, warmi kaynin raykupas, huk ñiray yuyayniyuq raykupas, rimaynin raykupas, iñiynin raykupas, qullqin raykupas utaq kawsaynin huk ñiray kasqan raykupas.
3. Ñaraq sapan, huk runamasinwan huñunasqa, ima munasqanpi qispisqa yuyayniyuq kayman, qispisqa uñiymanpas. Manan pipas qatiqachasqa kanmanchu hamut'aynin raykupas, iñiynin raykupas.
4. Lliw Qispisqan kanchis imapas munasqanchisman hina yachanapaq, ima rimanapaqpas; ima hamut'aypaqpas, yuyayninchis uyarichikunanchispaqpas hinaspapas rimaspa yachasqanchis mast'arikunanpaq qillqapipas, hinallataq rimaspapas, mana piqpa simimanta muchuspa, mana p'inqakusqa, ichaqa kamachiypi kamachikusqanman hina.
5. Mana imata willasqa llaqta kamayuq wasikunaman achhuyuspa ima yachay munasqanta mañakuyman, hinaspa chaskiyman tapusqanman hina munasqan willakuyta mana imapaq kasqanta willakuspa. Sapaqchakunmi ichaqa runap sapaq kawsayninmanta willakuytaqa hinallataqmi manan willankumanchu llaqtap kawsaynin waqaychasqata. Qullqi Marka Wasi pakapin runap qullqinta waqaychananpaq ichaqa uqarikunmani paqtay kamayuq qillqa kamachiwan utaq, llaqtaq amachaqin utaq Rimana Wasipi apullikunaq apusimi kamachiyman hina.
6. "Servicios informáticos computarizados" ñisqa qhipu qillqakuna riqsinanman, ichaqa manan sapaqchasqa kawsayninmanta pipas haywanmanchu willayta sapan hinaspa runaq ñat'i kawsayninmanta nitaq aylluntapas.
7. Sumayman hinaspa allin chaninyuq, ñaraq sapan runaq ñat'i kawsayman utaq ayllu kaykunamantapas, kikin wankiyuq kaymanpas. Sichus mana chaninta huk runamanta rimakunman may willakuykunapi chayqa, kanmi runaq allawkan chay rimaykuna allchanankupaq mana qullqi chaninmanta, kasqanpacha willasqaman hina ichaqa kamachiypa hunt'achayman hina.
8. Munayninchikmanta, ima yuyay, imayachay, ima kay, sumaq kay kamaqpaqpas, llut'aypaqpas, yachay tarpuymanpas, kamaypaqpas. Suyun chay kaniymantaqa yanapanan chay yachaykunanantan lliwman riqsichinankupaq.
9. Manan pipas mana runap siminmanta wasin ukhuman kallpachakuspa haykuyta atinmanchu. Nitaq pipas t'aqwikunmanchu mana hatun paqtachay kamayuqpa kamachiyninwanqa. Mayninpiqa runap kawsananpaq utaq ch'iki qankan apusimikuna kanmi.
10. Mana pipas qhawananmanchu nitaq ñawichanmanchu pakapi hinaspa ch'ikipi willayninkunata hinaspa sapaqchasqa qillqakunatas. Willakuykuna, "telecomunicaciones" utaq "instrumentos" ñisqakunastas atikunmanmi kichayta, qichuyta utaq hark'ayta paqtachaqkamayuq kamachikuyllanpi, ichaqa kamachiypa ratinkayninpi. Wakin mana t'awina kaykuna ruwayninchisqa sich'us qatachay kamachiypi t'aqwikunan chiyqa pakapin kanan.
    Sapanchasqa qillqa rap'akuna ch'ankaywan hap'isqaqa, manan kamachiy ruwaqpiqa kasusqachu kanku.
    Ima qillqakunapas, qullqi yupana qillqa ra'pakunapas, chaymanta kawsaykunamanta qillqakunapas atinkun paqtachaypi qhawanankupaq, ichaqa kamachiyman hinallapuni. Chay ruwaykunapiqa manan kanmanchu hurquy utaq qichuy, ichaqa kanmantaqmi paqtachiy kamachiypiqa.
11. Akllariyta maypipas kawsayninchikpi tiyayninchikta, suyunnintinpi munayninchikman purikuyninchikta, lluqsiynanchikta utaq haykuyninchiktapas, ichaqa manan atinchischu mana qhali kaspaqa utaq paqtachay kamachisqanpi utaq hawa llaqtaq paqtachay kamachikuqtinpas.
12. Thaq sunqu mana maqanakunatin huñunakuyman. Sapanchasqa wasikunapi utaq runaman kichasqa huñunakuykunapi mana llaqta kamachiqpa siminta mañakuspa. Ichaqa qhatukunapi utaq k'ikllukunapi huñunakuypaqqa ñawpaq ñiqintaraqmi llaqta kamachiqkunapa siminta allinkunaman tanqayta atiqtin utaq mana allin khali runawan tupanchikta. Chay huñunakuytaqa mana allin kaqtintaq utaq mana qhali kaqtin aman tupananchikpaq.
13. Manan piqpa siminmanta muchuspa tukuy sumaq allin ruwaykunapaq huñunakuyman "fundaciones" ñisqakuna ruwaypaq hinaspapas, runapura huñunakuypiqa llank'ananku mana ima qullqimanta kamachiyllapipuni. Manan chay huñuykunataqa ima ruwaywanpas qulluchiyta atinkuchu.
14. Allin kay ruwanakuna hunt'aypaq kamachi rimanakuyman, ichaqa manan kanmanchu mana allin kamachiypi.
15. Mana pipas kark'asqan llank'ayninchikman, kamachiyman hina.
16. Ima kayniyuqpaqpas kanapaq, hinallataq suti ayllunchik wañuqtin kaynin chaskiq.
17. Ña sapanchikña, ña aylluchakuspaña llaqta suyunchikpa suyu kawsayninpi, musikuy kawsayman, ayllu kawsayman, yachaq tarpuq kawsayman. Runakunap paqtayninmi, kamachiyman hina akllayman hinaspa akllasqa kayman, akllasqanta hurquy utaq musuq kamachiykuna huñuy rimaypi yuyayukuspa kamachiy kanapaq qillqa churayta hinaspa "referendum" ñisqatapas mañaykuyta.
18. Sunqu ukhupi munayninchikta, hamut'ayninchikta iñiytapas hap'ikunanchikta, pakaspa llank'ayninchikpi ima rikusqanchiktapas.
19. Runa ayllu kawsayninman hinaspa yachayninkuman hina. Suyuqa riqsinmi hinaspa amachaqin llapa ayllu runakunata hinaspa yachayninkunatapas.
    Piruw suyu runap allawkanmi kikin ayllupa siminpi rimayninman, hinaspa mana simin yachaq kamayuqkunaqa uyarinan huk t'ikraq rantinpi rimasqanta. Hawa llaqtamanta kamayuqkuna wak wajaqtin ima willaymanpas kikin allawkayuqmi kallankutaq.
20. Ñaraq sapanchik, ñaraq aylluchasqa, qillqapi ima munasqanchik mañakuy. Hinallataq qillqasqa mañakuyninchikta apusimi kamachikuq p'unchawkuna ukhupi kutichikuy chaskikuyman.
    Awqanakunaq Kallpakunapaq hinaspa T'ukriy Kamayuqpaqpas ima mañakuypas kanchu, ichaqa atinkun sapanka ch'ulla runa hina mañakuytaqa.
21. Llaqta kamayuq kayman. Manan pipas llaqta kamayuq kayninta qichunmanchu: Nitaqmi pipas llaqtanmantaqa t'iranmanchu. Manataqmi pipas hark'anmanchu "pasaporte" ñisqa qillqa mañakuynintaqa nitaq mawk'a kaqtin huk musuq hurqunanpaqpas suyuchis ukhupipas huk suyu llaqtakunapipas.
22. Thaq hinaspa llakhi kawsayman, sumaq q'uchirikuyninman hinaspa llank'ayta tukuspa samanaman, hinaspapas allin kawsay ukhupi llapan kawsaynin wiñarichinanpaq.
23. Kutipakunanpaq.
24. Qispiypi, waqayqasqapi kawsayman, ima. Chayraykun:
    a. Manan pipas ruwanmanchu mana kamachiy kamachisqanta, nitaqmi hark'asqantaqa.
    b. Manan piqpa qispinninpas q'istisqa kanmanchu, ichaqa kamachiy kaypiqa atikunmi. Manan mitma runa kay kanmanchu, hinallataqmi manan pipas saruchasqa llank'ayman churasqa kanmanchu imayna kayninpipas.
    c. Manan pipas sankhaywasipi wisq'asqa kanmanchu mana kayninmantaqa. Kay kamachikuyqa mana chaniyuqmi sichus tayta utaq mama kayninta qunqaspa mana churin uywaq tayta mamapaqqa.
    d. Manan pipas paqtachasqa kanmanchu nitaq hayratasqa kanmanchu ima ruwasqanmantapas, manaraq kay ruwasqan mana ruqana hina qillqa kamachipi churasqa kashiantinqa.
    e. Paqtachakuq Kamayuq huchata taripakuyninkamaqa lliwpas llup'an kanchik.
    f. Manan pipas qispisqa kawsayninpas tatichikunmanchu mana Paqtachakuy Kamayuqpa siminmantaqa utaq t'uyriq Kamayuq siminmantaqa, ichaqa hap'isqa kanamanmi sischus huchallikushiaqtin tarisqa Kankan chiyqa. Chay hap'isqaqa huk tuta huk p'unchaw ukhupin paqtachakuy kamayuqpa qayllanman pusasqa kanan. Karumanta hamuqkunataq puriypa hunt'akunan ukhullapi. Paqtay Kamayuqpa qayllanman pusakunan.
    Kay hunt'ana p'unchawkunaqa manan "terrorismo," "espionaje" hinaspa "tráfico de drogas" ñisqamanpas allpanchu.
    Chhayna kaqtinqa wallkawakunaqa piqpa qispisqa kaynintapas watankunmanmi chunka pisqayuq p'unchawkama. Chaynapiqa hinallamanmi Llaqta Amachaqi wasiman hinaspapas Paqtay Kamayuqmanpas, atispa chay kikin hucha qhawariy qallariyta manaraq chunka pisqayuq p'unchaw hunk'akusaptinpas.
    g. Manan pipas wisq'asqa kaqtin runamansinwan rimaypaq hark'asqa kanmanchu, ichaqa hucha sut'inchakunanpaqqa atikunmi, hinaspa paqtaymi chay runawan rimay hark'akuytaqa kamachi kamachiypi kaqtin. Ichaqa Paqtachay Kamayuqmi chay wisk'aymantaqa qillqapi willanan, mana qipallichispa chayachispa, maypi hip'sqa kasqanman.
    h. Manan mayqin runapas q'aqchasqa yuyayninpi utaq kurpunpi ñak'arisqa kanmanchu, hinaspapas manan p'anankumanchu nitaq ullpichisqa kanmanchu. "Examen médico" ñisqata mayqinpas hanpi kamayuqman chay hap'isqa runa qhawananpaq mañakuyta atin. Manan chaninchakunchu pipas chaqmasqa utaq maqasqa rimariykunata kacharin chiyqa. Sichus pipas chaynata ruwaqtin chiyqa kamachiypa willayninman hina huchaquq kapunman.

3 Phatmi: Kay "capítulo" ñisqapi paqtay yupayqa manan Hatun Kamay Pirwa kamachiykunataqa qunqanchu, hinaspa sumaq runa kawsaynipaq huk kamachiykunatapas qunqanchu, utaq llaqtaq kamachiyninpas kallantaq, "Estado democrático de derecho" hinaspa "forma Republicana de Gobierno" ñisqa kayninman hina.

II Umalli. Runa Kawsay Allawkakunamanta Hinaspa Musikuykunamanta

4 Phatmi: Ayllu hinaspa suyun sayapakun aswantaqa irqinkunaman, q'aqukunaman, mamakunaman hinaspa wikch'usqa machukunamanpas. Chaymantapas kikin suti ayllupi kawsaytan qhawan hinaspapas runa sawaymanpas sayapakunmi. Sawasqakunata riqsispa llaqta kusa Imayna saway, t'aqanakuy, karunchakuy hinaspa wisq'iypas qillqa kamachiymi qillqasqa.

5 Phatmi: Lliw mana sawasqa warmiqhariq pasaq tiyaykuyninta, ichaqa mana ima saway hark'ayniyuqqa, qillqa kamachi kusqanman hina ima kayninkupas, kuska kayniyuqmi kanku, imayni kasqanman hinaspa kaki kanchayuqmi kanku.

6 Phatmi: Suyuntinpi kamayuqkunaq qhawaspa ruwayninmi yanapay allin chiqaq yuyaywan mamatayta kanapaq. Hinaspa riqsinmi kikin aylluq allawkanta hinaspa kawsaynintapas. Hinapin suyuqa waqaychan yachaykunata hinaspa llapan yachaykunaman haykunankupaqpas, ichaqa mana kawsayninku hinaspa qhali kayninku saruchasqa kanapaq. Lliw mamataytakunapas churiyasqankunataqa, allintan mikhuchinankupas, p'achachinakupas, yachay wasiman yachaq kachanankupas, allin Kawsay apachinakupas. Chhaynallataqmi lliw wawachurinkupas mamataytataqa allinta qhawarinanku.
Lliw wawachurikunapas kasqa chaniyuqmi taytamamankuq ñawpanpiqa kanku. Amatasqan, ima kikinchay ima qillqapipas taytamamaq sawasqa mana sawasqa kaninta hinallataq churiwawakunaq mit'asanan churaytapas.

7 Phatmi: Llapanmi allawkaquq kan qhali kawsayman, kikin aylluntinpaqpas suyunkupaqpas, allin qhali kayninpiqa, amachasqan. Unquq kaspa mana pay kikinmanta kawsay atipaqqa, runa kasqan rayku allinta qhawarina. Kamachiypaq mamachakunmi qhawarinan, hanpichinanpas yapamanta allin llamk'aq runa kanapaq.

8 Phatmi: Suyun qhatikachan, hinallataq wanachin, machachikuq, musquchikuq utaq luqichikuq, upyanakunata mikhuykunata. Hinamantaqmi runa ima ruwaykunanpi mio hap'isqantapas kamachin.

9 Phatmi: Suyu kamachin imaynapin llaqtantinpi runa qhali kawsayninta. Hatun Kamayuqmi kamachin hinaspa qhawan imayna ruwayninta. Qhawananmi hinaspa apanan tukuy llaqta runaman qhali ruway chayayman.

10 Phatmi: Suyun riqsin hinaspa rantinkan lliwpa as asmanta ayllu waqaychakuyman chayanantaqa, chaymi ima thuniy kaqtinpas allchanan runaq allin kawsananpaq.

11 Phatmi: Suyu rantinkan llapa runaq allawkanta qhali kananpaq hampi kamayuq wasita akllanapaq sapanchasqa hampi wasikunata utaq llaqtaq hampi wasinkunatapas. Hinaspa qhawanmi hampi kamayuq allin ruwayninta.
Llaqta qillqa kamachiymi qhawan mayqin qullqi hampiq hatun wasita sichus runa llamk'ananmanta tatiptin qullqi chaskinanpaq.*
(*) Kay willakuyqa yapakun 28389 kamachiman hina, mast'arisqa karan 17 p'unchawpi ayamarka killapi 2004 watapi.

12 Phatmi: Qullqi waqaychasqakunata hinaspa allin qhawasqa suyu runa qhali allin qhawasqa kaynintan mana pipas imapaqpas hap'inmanchu hunt'ana kamachiyman hina.

13 Phatmi: Yachay, hinaspa yachay tarpuy allpaypas runaq pasaq wiñayninpaqmi. Suyun riqsin, sayankun munaypi yachachiykunata. Mamataytakunan churinku yachayninta hunt'aypi qhawananku hinaspataq akllaytan atinku may yachay wasipi yachanantapas chaypiqa yanapananmi.

14 Phatmi: Yachachikuyqa uqllan riqsiyta, yachayta, sumaq ruwaykuna yachayta, pukllaykunapipas, kawsaypaq allin llamk'aqkuna hinaspa aynikuypi llamk'aqkuna kanankupaq.
Suyupq kamachikuyninmi yuyaywan runa wiñachiy hinaspa suyupaq.
Ch'uya yuyaywanmi suyu yuyayta chaymantapas Hatun Kamay Pirwatan yachaykuna kanan hinallataq llanta utaq awqay runakuq allawkankunatan sapanka yachay wasikunapi yachachinanku. Tayta kamaqmanta yachachiytapas atikullanmi ichaqa yachaqkuna munasqanman hinallapuni.
Chay yachachiyqa ruwakun mimaymana kaykunapi, ichaqa Hatun Kamay Pirwa kamachisqanman hinaspa yachay wasikuna yuyasqanman hina.
Rimana wasikunas hinaspa suyuwan kusqan yanapananku llaqta runaq yachayninpi sumaq kawsay hinaspa tukuy yachayman hina.

15 Phatmi: Hamawt'akunap llaqta kamachiypi llaqtap llamk'aqnin. Kamachiymi churan mayqin llak'aq umalliq hamat'ata utaq kikin yachachiq hamawt'ata yachay wasipi, ruwaynintapas hinaspa allawkantapas. Suyu hinaspa llaqta runakunan akllaypi, aswan yachaypi, kamayuq kayninkupi hinaspa aswan llamk'asqanku rayku wichayninkuta rikunku.
Yachaqpa allawkanmi kikin kayninmanta yachay, hinaspa allawkallantaqmi sumaq qhawasqa hinaspa rimasqa kananpaq.
Llapa sapanchasqa utaq huñunasqa runaq allawkanmi kamay utaq apaq yachay wasikunata, chaymantapas hukman kayninta quytapas ichaqa kamachiman hina.

16 Phatmi: Yachachiq llamk'ayqa llapan llaqkatunapi kan.
Suyun kamachin imayna hamawt'akunap llamk'ayninta, ima yachachiyninkuta, hinaspa yachay wasikuna kamakunanpaq kamachikuna hunt'anankuta. Hinaspa rikunmi imayna yachachisqankuta. Suyuq ruwayninmi qhaway, mana pipas yachay wasiman riyninmanta hark'asqa kayninta sichus mana qullqiyuq uyaq mana allin yuyayniyuq kayninpi.
Aswantan qhawan yachay ñawpaqman purinanpaq suyu kamachiypi qullqi quyta.

17 Phatmi: Yachay qallariy, "primaria" ñisqa pachan yachay lliwpa hunt'anan. Suyup llaqta kamachiy yachay wasiykunapin mana qullqimanta. Llaqta Kamachisqan Hatun Yachay Wasikunapipas mana qullqiwanmi yachachiyqa. Hinaspa suyun ratinkan aswan yuyaysapa yachaqkuna mana qullqimanta yachay wasikunapi yachanankupaq.
Llapa runakunaq mana qullqiwan yachay wasikunapi yachanankupaq utaq sapanchasqa yachay wasipi mana ñishu qullqiwan yachanapaq, chaypin kashillantaq mink'akuq yachay wasikunapi yachaqkunatapas.
Suyun yanapan maykunapipas yachay wasikuna kamakunanpaq.
Suyun rantinkan manaña suyunchis ukhupi mana qillqay yachaq qulluchiyta. Hinaspataq kallpachan llapa rimaykunapi yachaqkunata yachachikunanpaq, kikin imayna sapanka llaqta rimayninman. Yupanchaspa imayna kikin kawsayninkuta hinaspa llaqta rimayninta. Yanapaspa suyup huñuypi kawsananta.

18 Phatmi: Hatun yachay wasikunaqa kaykunapaq kamasqan: aswan yuyaniyuq llamk'aqkuna kanakupaq, hinaspa kawsaykunata, yuyaywan ruwakunanpaq hinaspa t'aqwinkunatapas yanapananmi. Suyup hamawt'aq yachachisqantaqa rantinkan.
Hatun yachay wasikunaqa atikunmi sapanchasqa runakuna utaq llaqta kamachisqapi kamakuyta. Kamachiymi qun imayna hunt'aypi kamasqa kanankupaq.
Hatun yachay wasiqa hamawt'akuna, yachaqkuna, yachay tukusqankuna kanku. Hinaspa kikin kamaq runankunan chaypiqa kamachinkutaq.

19 Phatmi: Hatun yachay wasikuna hinaspa llapan yachay wasikunanataqa mana pipas qichunmanchu kayninkunata, ruwayninkunata, hinaspa ima yachay haywasqanakutapas runap yachiyninpa kaptin. Ichaqa suyupaq qullqi quyninpitaqmi huk ñiray kamachiypin atinku qullqi churayta.
Sumaq sunquyuq quyninkunan mana qullqiwan yachachiqankutaqa, manam suyu qullqita mañanchu ichaqa kamachiman hinallapuni.
Kakachiymi churan yachaywasikuna imayna llamk'anku qhawakunata hinaspa imayna hunt'ayninkuta chayman hina yachay wasi kasqanman hina llamk'anankupaq.
Huk sapanchasqa yachay wasikunana askha qullqita hap'inman runap yachachisqanmanta chiyqa, suyupaq qullqi churanankuqa atikunmi.

20 Phatmi: Llamk'aqkunap wasin kanku, pay kikinkumanta kamachinkuq wasi "Derecho Público" ñisqa ruwayniyuq, Qillqa Kamachiymi kamachikun ima kamakunantapas, hinaspataq churan kamachiyninta llamk'aykuna imayna llamk'anankupaq hinaspa chay wasipi sutin qillqasqa kaynintapas.

21 Phatmi: Anta urqukuna, llut'aykuna, wankikuna, pampakuna, qillqa waqaychasqakuna, imaymana ruwasqa kaykuna, hinaspa wakinkunapas suyuq kayninmi kanku, mana imapas qhawaypi kaptin mana kaptin sapanchasqa runap utaq llaqtap.
Hinaspa suyupa amachaqisqanmi.
Kamachiymi rantinkan chay kaykunata.
Yanapantaqmi kamachiman hina, llapa ruwayninta hinaspa waqaychayninta, allchayninta, rikuchiyninta hinaspa mast'ariyninta, sichus hawa llaqtaman apankuman karan chiyqa suyuman kutimunantapas.

22 Phatmi: Llamk'ayqa runap ruwaymi hinaspa allawkallataq. Chaymi llapan runap, chayhinapin kikinpa kaynin.

23 Phatmi: Llamk'ayqa imaynana kayninpim suyup amachakunan, mana chaninta pisichispa hinaspapas kuskachay ukhupi, chayraykun mamakunata, irqikunata hinaspa q'aqukunata, mana llak'aq atiqkunata yanapan.
Suyun rantinkan runakuna llamk'ayninpi allin ñawpaqman puriyninta hinaspa qullqin kaynintapas, ichaqa llamk'ananpaq yanapaspa hinaspa yachachispa.
Manan pipaq llamk'aqpas Hatun Kamay Pirwaman kayninta hark'akunmanchu, atillantaqchu llamk'aqpa sumayninta saruchayta.
Manan pipas mana qullqimanta hinaspa mana munanaptin llamk'anaman churasqa kanamanchu.

24 Phatmi: Llamk'aqkunaqpaqa allawkanmi llamk'asqanmanta chayninta ichaqa ruwasqanman hina qullqi chaskiyta, kikinpaq hinaspa suti ayllun kawsaynin kusa kananpaq.
Runaman llamk'asqanmanta qullqi payllayqa llamk'achiqpa aswan ima payllayninmantapas ñawpaqmanmi churakun.
Suyup qhawan hayk'a qullqitan pasaq chaskinanku llamk'asqankumanta, ichaqa manan chay ñisqanmanta aswan pisitaqa chaskinmanchu.

25 Phatmi: Sapanka p'unchaw llamk'ana pachaqa pusaq "horas" ñisqan utaq tawa chunka pisqayuq "horas" ñisqa qanchis p'unchawpi, sichus astawan huk p'unchawpi llamk'akunman chiyqa yapamanta huk hamuq llamk'ay qallariypiqa manan hina yapasqachu llamk'aynin kanman.
Llamk'aqkunap allawkanmi sapanka "semana" ñisqa tukuyta huk p'unchaw samayniyuq kayta, ichaqa chay samasqamantaqa mana pisiyanmanchu qullqita chaskinan. Chay chaskiyqa llamk'achiq hinaspa llamk'aqwan rimayanakuspan kamachiman hina.

26 Phatmi: Llamk'aypi yupanchakunmi:

1. Llapan runapaqmi mana ima qhawaypi k'apaq kayman.
2. Pipas allawkanta saqinmanchu Hatun Kamay Pirwa hinaspa kamachiman hina.
3. Kamachiy mana ch'uya kanman llamk'aqpa allipaq utaq ima apusimi iskayaypipas allchakunan iman llamk'akuqpaq aswan chaniyuq chay ukhupin.

27 Phatmi: Kamachiymi llamk'aqtaqa qhawan allin taqyasqa mana qarqusqa llamk'ayninmanta kananpaq.

28 Phatmi: Suyu riqsinmi llamk'ay masichakuyninta, huñusqa rimanakuyta hinaspapas llamk'ay tatiy. Runa llaqta kasqanpi llawkayuq kayninta.

1. Llamk'ay masichakuyta rantinkan.
2. Yanapanmi huñusqa rimanakuyta hinaspa yanapallantaq llamk'aqkunap llamk'ayninpi sumaq kawsayninta.
   Huñusqa rimanakuyta imamanta rimasqaqa kamachi hina kallpayuqmi.
3. Llamk'ay tatiy allawkata qhawan ichaqa llaqtakunap kawsayninman hina ruwakunapaq ama ñak'arichinankupaq.

29 Phatmi: Suyun llamk'aqkuna llamk'ay wasipi qullqi rakiypi kanankupaq allawkanta riqsin hinaspapas huk ñiray rakiykunatapas yanapanmi.

III Umalli. Llaqta Kamachiy Allawkamanta Hinaspa Ruwaykunamanta

30 Phatmi: Lliw chunka pusaq watapuq Piruw suyuqpa runankunan kanku hatun runakuna. Ichaqa hatun runa kayninku hunt'akunanpaqqa ñawpaqtaraqmi qillqakunanku Ch'iqllukuy Qillqarinapi.

31 Phatmi: Llaqta runakunap allawkanmi, ima llaqtap kaqninkunapi haykunapaq, rimaykunapi, kamachiq allawkakuna akllaypi, kamachiy kamakunanpaq mañakuy kamachiyman hina, apullikunap akllaypipas utaq urquypipas. Kallantaqmi allawkayuqmi qispisqa apullipaq akllasqa kananpaq akllananpaqpas, ichaqa kinkin kamachiyman hinallapuni.
Llaqtapi tiyaqmasiqpa allawkan chaymanta ruwayninmi "gobierno municipal" ñisqanpi llamk'aysiy. Qillqa amachiymi llapa runap yanapakuyninmantaqa riman.
Llaqta runakunaqa akllanapi allawkayuqmi runa kaninta yuyaspa. Chay ruwananpaqmi ch'iqlluy qillqapi sutin qillqasqa kanan.
Akllayqa kikin runapunin akllan, qispiypi, pakapi hinaspa hunt'ay ruwana.
Mayqin runa hark'asqa utaq pisichasqa allawkanamanta kanman chiyqa huchallisqan kananman. (*Kay willakuyqa huk ñirayta ruwakun 28480 kamachiman hina, mast'arisqa karan 05 p'unchaw Pawqarwaraykillapi 2004 watapi.)

32 Phatmi: Suyu tapuyman atikunmi churayta:

1. Hatun Kamay Pirwa allchayta utaq sulluchiyta;
2. Ruwaykunapaq kamachiykunata kamachiman tukuchiy;
3. Chaskiy llapa kamachiykunata kamachiyman hina;
4. Llapan suyupi llak'ay ruwaykuna llamk'ananpaq.
   Ichaqa mana suyu tapuyman churayta atikunchu wit'usqa utaq sarunchasqa runap allawkan kaptin, hinaspa qullqi churaymanta kamachikuna, hinaspa hawa llaqtapi rimaykuna yuyaypi qillqasqakunata.

33 Phatmi: Suyu runa kayninmi tatin:

1. Hark'ay ruway paqtay kamayuq Kamachi qillqa rayku.
2. Hayratapi huchallisqa runa wisq'asqa kananpaq kamachiptin.
3. Hayratapi suyu runa hina allawkan tatiptin.

34 Phatmi: Awqanakunayuq kallpankuna hinaspa llamk'aq t'uqriy kamayuq allawkanmi ch'iklluchikunapi ch'iklluta atinku kamachiyman hina. Manan atinkuchu akllachikuyta, hinaspa t'aqa t'aqa runa huñunakuypi kaytapas, sichus manaraq llamk'ayninkumanta pasaqpaq lluqsinkuman chiyqa, kamachiyman hina. (*Phatmi huk manta qusqa 28480, kamachiman hina, mast'arisqataq 30 p'unchawpi Pawqarwaraykillapi 2005 watapi.)

35 Phatmi: Suyu runakunap allawkanmi ima llaqtap kaqninkunapi haykunankupaq, sapankupas, rantinkuta kachaspapas ichaqa kamachiyman hinallapuni. Chay runakuna huñuypi puriyninkuqa munayninkuman hinan. Hinaspa sutin yupanchasqa kanapaqmi qillqapi qillqasqa kanan.
Sayaqi "politicos" ñisqa purinanpaqqa kamachiymi kamachin huñunasqa huñuynin kawsananpaq, hinaspa qhawallantaq maymanta qullqi chaskisqankuta utaq hap'isqankutapas; chaymantapas willakuy mast'arikuyninkunamantaqa, yanqallamantan haykuchikunan, p'ukuchay, rimanakuy ch'ikllunakuypi hayk'a kasqanman hina.

36 Phatmi: "Politico" ñisqa runa qurpanchakuqta suyu riqsikunmi. Huk suyunkamachikuq qurpanchay qukusqantapas riqsikunmi qurpachakuyta hina. Sichus pi "plitico" ñisqa runa qurpanchasqatapas qarqukunan kaptinqa, manan qatikachaqninku makinkumanqa haywakunmanchu.

37 Phatmi: Kamachiy Hunt'achiy Kallpaq kamachiyllanmanmi suyunchismantaqa hurqunman, chaypas Hanaq Paqtachakuq Wasip huñiyninwan, hawa llaqtakunapi hinallapatunin ruwakunan suyupura qillqa rimasqankuman hina.
Manan hurquyta atikunmanchu "religión" ñisqa yuyaynin rayku, rimasqa rayku utaq sanan raykupas.
Manan kay ñisqanchiskunaqa sayapakunchu Kamayuq wañuchiqman runa wañuchiqman, q'umalliqman ñitaq q'aqchaqkunamanpas.

38 Phatmi: Lliwpa kamachiyninchikmi, Piruw suyunchik much'akunanchik, kaqninkuna qhawarinanchikpas, waqaychananchikpas. Hunt'aspa hinaspa amachaspa Hatun Kamay Pirwata hinaspa kamachiykunatapas.

IV Umalli. Llaqta Kamaqkunamanta

39 Phatmi: Llapan llaqtapaq llamk'aqkuna hinaspa kamachiqninkuna suyup kamachiyninpi kanku. Suyu Umalliqmi aswan suyu umalliqnin hinaspa llaqtapaqmi llamk'aynin chay ñiqipin kanku, Rimana Wasipi apullikuna, Hach'awanqukuna, Hatun Kamay Pirwa yupanchay wasipi llamk'aqkuna, Kuraq Llaqta Añachaqin, Llaqtaq Amachaqin, chaymantapas huch'uy llaqta kamayuqkunata, warayuqkuna, kamachiman hina.

40 Phatmi: Suyu kamachi t'upsikun, hayk'atan llaqtapaq llamk'aqkunata chaskikunman, imakunan hunt'anan, hinallataq ima kamachikunan kanman chaytapas.
Manan llaqta llak'aypi huñusqa kankuchu kamayuqkuna utaq wayqichakuypi llamk'aqkunapas.
Llaqtapaq llamk'aqkuna manan kikin llaqtapaq iskay llamk'aymanta musiyta chaskinkumanchu, ichaqa llaqtap yachay wasipi yachachiyta atinmanmi, chaymanta musiyta chaskinkumanmi.
Kamayuqkuna, qillqa willakuypi hayk'a musiy chaskinkankuta llaqtapaq yachachinman, hinaspa huqaq llamk'aqkunapas willakunakunankun ichaqa kamachina hina.

41 Phatmi: Llaqtap kamayuq utaq Suyup qullqin apaqninkuna llaw masiy rayku qullqimanta hinaspa kayninkunamanta yachakunanpaq willakuyta qillqapi churananku llamk'ay qallariyninkupi hinaspapas lluqsiyninkupipas. Hinaspa chay willakuyqa mast'arikunan suyuqpa qillqa willakuypi.
Sichus mana allin qhapayayninta rikukunman chiyqa, Hatun Llaqta Paqtachaymi hukpa willakusqan rayku utaq kikin rayku paqtay kallpa wasimaq qillqapi willanan huchallisqa kananpaq.
Kamachiymi churan kamayuqkunap hinaspa llamk'aqkunap hunt'ayninta, hinaspa hayk'a wata kama llamk'ayninkuta.
Llamk'aqkunan Suyup kaynin suwakusqan rayku hucha qulluyninpaqqa "duplica" ñisqa iskay kuti kawsaypim.

42 Phatmi: Riqsikunmi llamk'aqkunap allawkan "sindicalizacion" ñisqa hinaspa llamk'ay saqiyman. Mana kankuchu Suyupi kamachiq kamayuqkuna chaymantapas manallataq atinkuchu wayqichakuypi llamk'aqkunapas, manallataq atinkuchu awqanakunayuq hinaspa t'uyru kamayuq kallpankunapas.