頭

Ayrıca bakınız: 头

Çince

Ad

頭

1. baş

Japonca

Kanji

(sınıf 2 “Kyōiku” kanji)

1. (anatomi) baş
2. büyük hayvanlar için sayaç sözcük

Okunuşları

• Go-on: ず (zu, Jōyō)^{←づ (du, geleneksel)}
• Kan-on: とう (tō, Jōyō)
• Tō-on: じゅう (jū)^{←ぢゆう (dyū, geleneksel)}
• Kan’yō-on: と (to, Jōyō ^†)
• Kun: あたま (atama, 頭, Jōyō); かしら (kashira, 頭, Jōyō); かぶり (kaburi, 頭); こうべ (kōbe, 頭)^{←かうべ (kaube, geleneksel)}
• Nanori: かぶ (kabu); かぶし (kabushi); かみ (kami); ちゃん (chan); つぶり (tsuburi); つむ (tsumu); つむり (tsumuri); づ (zu); どたま (dotama)

Birleşimleri

• 頭(とう)蓋(がい)骨(こつ) (tōgaikotsu, “kafatası, kafatasları”)
• 頭(とう)角(かく) (tōkaku, “ayırt edici kişi”)
• 頭(ず)脳(のう) (zunō, “beyin (zihinsel olarak)”)
• 若(わか)頭(がしら) (wakagashira, “patronun bir alt rütbesi”)
• 頭(とう)領(りょう) (tōryō, “baş, şef”)
• 饅(まん)頭(じゅう) (manjū, “manjū”, genellikle fasülye ezmesi doldurulan bir çörek)
• 頭(ふ)垢(け) (fuke, “kepek”)
• 頭(ず)痛(つう) (zutsū, “baş ağrısı”)

Köken 1

頭 hakkında Japonca Vikipedi'de ansiklopedik bilgi bulabilirsiniz.

Muhtemelen Eski Japonca bilinmeyen bir sözcüğünden devralındı. İlk defa on ciltli MS 934 Wamyō Ruijushō eserinde görüldü.

Tam kökeni bilinmiyor. Bazı teoriler:

• 天玉 (a tama, tam çevirisi “cennet, gökyüzü + top”) birleşiminden. Bu durum sesbilimsel açıdan şüphelidir, aynı 天 sözcüğünün a olarak değil de geleneksel olarak ama veya ame olarak okunması gibi.
• 当て間 (ate ma, tam çevirisi “bir şey ile temasa geçmek + boşluk, açıklık”), burada başa bir moksibüsyon noktası olarak gönderme yapılır. Bu da aynı zamanda sesbilimsel açıdan şüphelidir, ate okunuşundan ata okunuşuna geçme durumu eylemin anlamında bir değişikliği gerektirmektedir. Anlamsal açıdan da bir şüphe mevcuttur, 間 (ma) sözcüğü özellikle bir boşluğu veya açıklığı nitelemektedir.
• 貴間 (ate ma, tam çevirisi “asil + boşluk”) birleşiminden, vücudun en önemli bölümüne atıfta bulunulmaktadır. Fakat, 間 (ma) sözcüğünün bu şekilde kullanılması sorunludur. Ayrıca, 貴 (ate, “asil”) sözcüğü MS 900'lerde The Tale of the Bamboo Cutter eserinde görülürken, 頭 (atama) sözcüğü bıngıldak anlamında MS 938 tarihli Wamyō Ruijushō yazısında görülmekte, bu aralıkta hem anlamsal hem de sesbilimsel açıdan bir değişim gerçekleşmesi düşük bir ihtimaldir.

Tarihi açıdan, bu sözcük ilk defa bıngıldak anlamında ortaya çıktı, kafatasının kemikleri henüz kaynaşmamış bir yetimin başının üzerindeki yumuşak bölge kastedilir. Bu nedenle, daha olabilirliği yüksek bir birleşim 当た (ata, “tam dokunmayan, tam temasa geçmeyen”, muhtemelen 当つ (atsu) geleneksel eyleminin ve 当たる (ataru, “dokunmak, temasa geçmek”) modern kökünün 未然形 (mizenkei, “tamamlanmamış biçim”) fosilleşmiş biçimi) + 間 (ma, “boşluk, aralık, açıklık”) olabilir.

Söyleniş

• Kun’yomi
  • (Tokyo) あたま​ (Odaka – )
  • (Tokyo) あた​ま (Nakadaka – )
  • IPA^(anahtar):

Ad

頭(あたま) (atama)

1. baş (vücut bölümü)
2. (anatomi) kafatasının bıngıldak bölümü

Deyimler

• 頭(あたま)が良(い)い (atama ga ii): parlak, zeki
• 頭(あたま)が悪(わる)い (atama ga warui): aptal, zekaya sahip olmayan
• 頭(あたま)に来(く)る (atama ni kuru)
• 頭(あたま)が切(き)れる (atama ga kireru)
• 頭(あたま)に浮(う)かぶ (atama ni ukabu)
• 頭(あたま)に入(い)れる (atama ni ireru)
• 頭(あたま)がおかしい (atama ga okashī)

Köken 2

Eski Japonca bilinmeyen bir sözcüğünden devralındı. Tek başına MS 759'dan sonrasındaki Man'yōshū yazısında ve MS 712 tarihli Kojiki yazısında sayaç sözcük olarak görüldü.

Farklı yazılışlar

• (oyuncak bebeğin başı): 首

Söyleniş

• Kun’yomi
  • (Tokyo) かしら​ (Odaka – )
  • IPA^(anahtar):

Sayaç sözcük

頭(かしら) (kashira)

1. bir baş, insanları sayarken ya da büyükbaş hayvanlar ve diğer canlıları

Ad

頭(かしら) (kashira)

1. başın tamamı
2. patron, lider
3. bir Çin karakterinin üstü
4. oyuncak bebeğin başı

Uğradığı değişimler

• 年(とし)頭(がしら) (toshigashira, “en yaşlı kişi”)
• 膝(ひざ)頭(がしら) (hizagashira, “diz kapağı”)
• 前(まえ)頭(がしら) (maegashira, sumo güreşçisi)
• 頭(かしら)文(も)字(じ) (kashiramoji)
• 出会(であ)い頭(がしら) (deaigashira)

頭 köküne ait Çin radikal adları:

• 網(あみ)頭(がしら) (ami-gashira, “üstte 'ağ' radikali”)
• 糸(いと)頭(がしら) (ito-gashira, “üstte 'şerit' radikali”)
• 老(おい)頭(がしら) (oi-gashira, “üstte 'eski' radikali”)
• 髪(かみ)頭(がしら) (kami-gashira, “üstte 'saç' radikali”)
• 彑(けい)頭(がしら) (kei-gashira, “üstte 'domuz başı' radikali”)
• 虎(とら)頭(がしら) (tora-gashira, “üstte 'kaplan' radikali”)
• 冬(ふゆ)頭(がしら) (fuyu-gashira, “üstte 'kış' radikali”)
• 八(はち)頭(がしら) (hachi-gashira, “üstte 'sekiz' radikali”)
• 発(はつ)頭(がしら) (hatsu-gashira, “üstte 'noktalı çizgi' radikali”)
• 人(ひと)頭(がしら) (hito-gashira, “üstte 'kişi' radikali”)

Köken 3

かぶり (kaburi, “kaplama; şapka, taç”) sözcüğünden hem anlam hem de köken olarak, kanjide 被り veya 冠 şeklinde okunur.

Söyleniş

• Kun’yomi
  • (Tokyo) かぶり (Heiban – )
  • (Tokyo) かぶり​ (Odaka – )
  • (Tokyo) か​ぶり (Atamadaka – )
  • IPA^(anahtar):

Ad

頭(かぶり) (kaburi)

1. baş

Deyimler

• 頭(かぶり)を振(ふ)る (kaburi o furu, “birinin elini sıkmak (inkar eder bir şekilde)”)

Köken 4

株(かぶ) (kabu, “kafa tutmak; köklerine”), genel anlam olarak da katlanmak kullanılır.

Söyleniş

• (Düzensiz okunuş)
  • IPA^(anahtar):

Ad

頭(かぶ) (kabu)

1. baş

Uğradığı değişimler

• 傾(かぶ)く (kabuku, “birini boyun eğmek; birinin dikkatini çekmek için olağandışı giyinmek veya davranmak; kabuki yapmak”)

Köken 5

粒 (tsubu, “yuvarlak bir şey”, bir tanecik gibi), 禿ぶ (tsubu, “kel olmak”, birinin kafasının yuvarlak olması fikrinden), 円ら (tsubura, “yuvarlak”, ön ad), 潰れる (tsubureru, “yuvarlak olmak, yıpranmak veya yırtılmaktan, veya çarpmaktan”) birleşimlerinden.

Bazı kaynaklar bu sözcüğün 円ら (tsubura, “yuvarlak”, ön ad) kökeninden geldiğini açıklar. Fakat, sesbilimsel ve anlamsal açıdan bu durumla çelişmekte (/a/ sesinden /i/ sesine dönüşerek, ら son ekini bir ada dönüştürmek yerine ön ada dönüştürür). Modern tsubureru eylemi, dilin eski versiyonlarında tsuburu biçimine sahiptir. 頭 için tsuburi okunuşu daha büyük ihtimalle bu daha eski eylemden adlaştırıldı, normalde olan eylemlerden ada dönüşme kuralları bu dönüşümde geçerlidir.

Söyleniş

• (Düzensiz okunuş)
  • IPA^(anahtar):

Ad

頭(つぶり) (tsuburi)

1. baş

Köken 6

Yukarıdaki tsuburi okunuşundan. /b/ okunuşu /m/ sesine dönüştü.

Söyleniş

• (Düzensiz okunuş)
  • (Tokyo) つむり​ (Odaka – )
  • IPA^(anahtar):

Ad

頭(つむり) (tsumuri)

1. baş
2. baştaki saç

Köken 7

Yukarıdaki tsumuri sözünün kısaltması.

Söyleniş

• (Düzensiz okunuş)
  • IPA^(anahtar):

Ad

頭(つむ) (tsumu)

1. baş

Uğradığı değişimler

• 御(お)頭(つむ) (otsumu, “baş”, çoğunlukla bir yetim için kullanılır)

Köken 8

/kamipe/ → /kampe/ → /kaube/ → /kɔːbe/ → /koːbe/

上 (kami, “yukarıdaki”) veya 髪 (kami, “saç”) sözcüklerinin (muhtemelen) 方 (pe, “yer, yön”) son ekiyle birleşiminden.

Alternatif olarak, belki de 頭 (kabu, “baş”) + 上 (ue, “yukarısı”) birleşiminden geliyor olabilir.

Söyleniş

• Kun’yomi
  • (Tokyo) こーべ (Heiban – )
  • (Tokyo) こーべ​ (Odaka – )
  • (Tokyo) こ​ーべ (Atamadaka – )
  • IPA^(anahtar):

Farklı yazılışlar

• 首

Ad

頭(こうべ) (kōbe) (geleneksel kana かうべ)

1. baş

Uğradığı değişimler

• 髑(され)髏(こうべ) (sarekōbe, “kafatası”, ölümün simgesi olarak kullanılır)

Köken 9

ど (do, “daha iyi-”, genellikle aşağılayıcı bir anlamda kullanılır) + 頭 (atama, “baş”) birleşiminden.

Söyleniş

• (Düzensiz okunuş)
  • (Tokyo) どたま​ (Odaka – )
  • IPA^(anahtar):

Ad

頭(どたま) (dotama)

1. (aşağılayıcı) baş

Kullanım notları

Genellikle hiragana yazılışında どたま şeklinde okunur.

Köken 10

/du/ → /d͡zu/ → /zu/

Orta Çince bilinmeyen bir sözcüğünden 頭. 呉音 (“goon”) okunuşu, büyük ihtimalle daha önceden nakledildi.

Söyleniş

• On’yomi: Goon
  • (Tokyo) ず (Heiban – )
  • IPA^(anahtar):

Ad

頭(ず) (zu) (geleneksel kana づ)

1. baş

Kullanım notları

Bu kullanım genellikle birleşik sözcüklerde görülür, örnek olarak 頭痛 (zutsū, “baş ağrısı”).

Deyimler

• 頭(ず)が高(たか)い (zu ga takai, “mağrur”)

Köken 11

Orta Çince bilinmeyen bir sözcüğünden 頭. 漢音 (“kan'on”) okunuşu, büyük ihtimalle daha sonradan nakledildi. İlk /d/ sesinin /t/ sesine dönüşümü Çincenin sözcüğü tekrar nakletmesinin bir sonucudur. Modern Mandarin okunuşu tóu, Kantonezce tau⁴, Min Nan dili tao⁵.

Söyleniş

• On’yomi: Kan’on
  • IPA^(anahtar):

Sayaç sözcük

頭(とう) (tō)

1. belli büyük hayvanların veya çiftlik hayvanlarının sayaç sözcüğü; "baş"
2. böcekler için sayaç sözcük (yalnızca biyolojide)

Ad

頭(とう) (tō)

1. baş

Uğradığı değişimler

• 蔵(くろ)人(うどの)頭(とう) (kuroudo no tō)
• 頭(とうの)中(ちゅう)将(じょう) (tō no chūjō)
• 頭(とうの)弁(べん) (tō no ben)

Kaynakça

Ek okumalar

• 頭 (atama) için köken bilgisi, Gogen-Yurai Jiten (Etymology and Origin Dictionary; Japonca): http://gogen-allguide.com/a/atama.html
• 頭 (atama) için köken bilgisi, Key: Zatsugaku Jiten (Key: Dictionary of Miscellaneous Knowledge; Japonca): http://www.7key.jp/data/language/etymology/a/atama.html#etymology