chleb

From Polish chleb. Doublet of khleb and loaf.

chleb (uncountable)

1. (rare) Polish bread.
   • 1997, Noëlle Janaczewska, “Historia”, in Peta Tait, Elizabeth Schafer, editors, Australian Women’s Drama: Texts and Feminisms (Currency Plays), Sydney, N.S.W.: Currency Press, →ISBN, page 280:

     Upstairs at the Polish Club / Among plastic palms and gossip, / While Wujiu Jerzy / Sells kielbasy and chleb—

   • 2000, Tarisa Ann M. Matsumoto, “Zoltan’s Food”, in Shadowgraph and Zoltan’s Food‎, Ames, Ia.: Iowa State University, →DOI, →OCLC, section “Advent of Red”, page 55:

     dough for the chleb beaten down with imprints of her fists and knuckles the moist ferment staring at her in anticipation of being molded baked buttered into something fantastic succulent artistic slices of chleb

   • 2004, Helen McCourt Mentek, “The Wheel of Life”, in Ripples on a Puddle: A Collection of Short Stories, Victoria, B.C.: Trafford Publishing, →ISBN, page 228:

     Mountains of chleb teetered on plates.

   • 2008, Polly Courtney, chapter 15, in Poles Apart, Leicester: Matador, →ISBN, page 81:

     In the safety of her bedroom, with a litre of water and a slice of chleb inside her, things felt better again.

   • 2016 July 7, Michel Faber, “Since You Last Visited Sopot”, in Undying: A Love Story, Edinburgh: Canongate Books, →ISBN:

     The diner where the soup was almost free (three zloty, with chleb and margarine) has closed, dumping its coarse clientele into history.

Inherited from Proto-Slavic *xlě̀bъ. First attested in the 14th century.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /xlʲɛːp/
• IPA^(key): (15^th CE) /xlʲep/

chleb m inan (related adjective chlebny or chlebowy)

1. (attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca, Greater Poland, Kuyavia, Masovia, Silesia) bread; sacramental bread (baked good made of flour and water, usually sourdough or yeast; single loaf of this, sometimes used in the Christian ritual of the Eucharist before the consecration)
   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , pages 13, 8:

     Ne iest strach boszi przed oczima gich. Czili ne poznaiø wszitcy, czso stroiø lichotø, gisz to szrø lud moy iaco karmø chleba?

   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , pages 40, 10:

     Czlowek..., w iegosz iesm pwal, iensze iadl chleby moie, vweliczil na mø zdradø

   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , pages 41, 3:

     Bili mi sø zlzi moie chlebowe we dne y w noczi, gdi molwø mi na kaszde: Gdze iest bog twoy

   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , pages 79, 6:

     Karmicz bødzesz nas chlebem zlez a pyczye dasz nam we zlzach w merze

   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , pages 101, 5:

     Zeschlo iest sercze moie, bo iesm zapomnal giescz chleba mego

   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , pages 101, 10:

     Popyol iaco chleb iadl iesm, a pyczye moie se płaczem smeszal iesm

   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , pages 103, 16:

     Aby wiwyodl chleeb z szemye

   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , pages 103, 17:

     Chleeb *serczse czlowyeczye sczwyrdzy albo possyly

   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , pages 104, 39:

     Prosyly y przyszla cyecyerza, y chleba nebyesskego nasycyl ge

   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , pages 131, 16:

     Vboghe gego naszyczø chlebow

   • 1939 , Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki ‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego , page Ann 7:

     Napelneny pyrzwey, za chlebmy sø se posadzely

   • 15th century, Ojcze nasz - Modlitwa Pańska - Oratio Dominica, page 3:

     Chleb nasz phszedny day nam dzysya

   • 1415, Przecław Słota, O zachowaniu się przy stole‎, Łęczyca, Poznań, line 10:

     Stol weliky sweboda, staye na nym pywo y voda, y k temu møszo y chlep

   • 1424, Kanon mszy św., Canon missae., volume III, page 56:

     Wsząl chleeb w swąthe y teesz welebnee rancze swoy

   • 1876-1929 , Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎, volume XV, page 475:

     Proverbium: Mowa szyą da movycz, a chleb yescz

   • 1880-1894 , Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎, volume V, page 254:

     Chleba panis

   • 1930 , “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 16, 12:

     Wyeczyor bødzeczye geszcz myøsso, a rano nasyczeny bødzeczye... chlyebem

   • 1930 , “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 16, 15:

     To gest ten chleb, *kto dal wam pan k gedzenyu... Sbiray yø kaszdi, czso dosycz ma k *genyv

     dał wam Pan k jedzeniu... Zbiraj ją każdy, cso dosyć ma k jeniu]

   • 1930 , “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 34, 25:

     Nye bødzesz offyerowacz na kwassonem chlebye krwye offyery mey

   • 1930 , “Lev”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 21, 8:

     Bo iest poswyøczon bogv swemv a chlebi obyetne offyerowacz bødze

   • 1930 , “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 4, 7:

     Stoi... obietny owinø modrim plasczem... Chlebi zawszdi na nyem bødø

   • 1930 , “I Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 21, 6:

     Tedi kaplan dal gemu chleb poswyøtni, bo gynego chleba tu nye bilo, geno chlebowye obyetowany

   • 1930 , chapter III, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, Reg 14, 3:

     Weszmy na swø røkø dzesyøcz chlebow a pokrøtø

   • 1930 , “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 9, 29:

     Ktorim poleczoni bili ssødi swyøte, wlodnøly nad chlebi a nad wynem

   • 1930 , “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 10, 33:

     Abi z nas kaszdi dal trzecyznø szelyøgow... ku chlebom obyetnim

   • 1858 , Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle ”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich , volume 6, Poniec, page 50:

     Myesczanyn, czo szyedzy w lawyczy a przedawa chleb albo czokolwyek gynnego, thego dobrze wybracz w radą

   • 1881 , “Wydanie krakowskie dzieła Jana z Turrekrematy Explanatio in Psalterium”, in Józef Przyborowski, editor, Przegląd Bibliograficzno-Archeologiczny. Dwutygodnik ilustrowany poświęcony bibliografii, archeologii, numizmatyce, heraldyce, historii, sztukom pięknym i literaturze, volume I, Bydgoszcz, page 187:

     Boze, daj pokoy, myr a k themu pokratha chleba y czeszky szyr!

   • 1907 , Jakub Parkoszowic, edited by Jan Łoś, Traktat o ortografii polskiej‎, Żurawica, Świętokrzyskie Voivodeship, Krakow, page 399:

     Panis comeditur... chleb szyą gye

   • 1901 , Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 19:

     Obyethnymy chleby proposicionis panibus

   • 1901 , Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 39:

     Po skybye chleba colidriam panis

   • 1901 , Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 85:

     W chlebyech in panibus

   • 1887 , Wacław Ubogi z Brodni, edited by Lucjan Malinowski, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎, Krakow, Brodnia, page 88a:

     Melchyszedech chleb y wyno w szluszbye boszkyey offyerowal

   • 1928 , Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 300:

     Yeszlysz szyn boszy, rzekny, yszeby kamyenye tho chlebem szyą stalo

   • 1928 , Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 300:

     Nye w samym chlyebye szyvye czlovyek alye ve wsszelkym slove, chtore pochodzy z vsth boszych

   • 1874-1891 , Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXV, Zator, Lesser Poland Voivodeship, page 142:

     Po skybye chlyeba post buccellam

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 204:

     Beda mieni, iże po roce *myny uczynił a po czworgu chleba tegoż dnia cudo

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 274:

     Przyjacielu, daj mi wza­jem troje chleba

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 535:

     O Judaszu,... ty ręce, które... chleb na puszczy rozmnożyły, umywają tobie twoje nogi niedostojne

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 540:

     Yen vzywa chlyeba mego nye przeto, by pomogl, alye by tayemnye zavadzyl, podnyeszye pyątą svoyą nad mye

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 553:

     Tego dla Judasz jest wziął kęs chleba rozmoczonego

   • XV p. post., Wokabularz petersburski II, Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat.F.ch.XVI.12, page 10:

     Turestia ogorzali chlep

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 86r:

     Muscidus panis splesznyaly chleb

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 101r:

     Pinsere id est pistare panem facere backen chleb pyecz

2. (attested in Masovia, Lesser Poland, figuratively) bread (maintenance, food, often paired with salt)
   • 1874-1891 , Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXIV, page 81:

     Bo z wczena mødrego dobywayø czczy y chleba dobrego

   • 1922 , “Sądownictwo w sprawach kmiecych a ustalanie się stanów na Mazowszu pod koniec wieków średnich”, in Kazimierz Tymieniecki, editor, Prace Komisji Hisorycznej, volume 3, Masovia, page 15:

     Jaco moy synowyecz rodzony, Wawrzinyecz, nye wyschethschy s mego domv, s mego chleba y s moyey soly... any zabil gwaltem Andrzeyowego czlowyeka

   • 1922 , “Sądownictwo w sprawach kmiecych a ustalanie się stanów na Mazowszu pod koniec wieków średnich”, in Kazimierz Tymieniecki, editor, Prace Komisji Hisorycznej, volume 3, Masovia, page 77:

     Gernold prsz svego syna Pyothra, kthorego choua w domv swem y na szvem chlebye, nye sbil barthnyka

     z swego syna Piotra, ktorego chowa w domu swem i na swem chlebie, nie zbił bartnika]

   • 1950 , Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 3087, Warsaw:

     Jako sszyn moy badacz ssze mną na genem chlebye y w yenem domv nyedzelny przikaza* nym moym *dzewthky szluzebney Dorothyey oth *Ondrzeya... nye odegnal

   • 1885-2024 , Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎, volume VIII, Chęciny, page 19:

     Maczey Zakrzewsky nye zachowal w do­mu swogym na swym chlebie y na pywye zlodzeyow, lotrow

• Polish: chleb, chlib, kleb (Middle Polish)
  • → English: chleb
• Silesian: chlyb

• Boryś, Wiesław (2005) “chleb”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “chleb”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “chleb”, in Etymologiczny słownik języka polskiego (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “chleb”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Krystyna Długosz-Kurczabowa (2021) “chleb”, in Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, →ISBN
• K. Nitsch, editor (1954), “chleb”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 233
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “chleb”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “chleb”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Wanda Decyk-Zięba, Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Zygmunt Gałecki, Justyna Garczyńska, Halina Karaś, Alina Kępińska, Anna Pasoń, Izabela Stąpor, Barbara Taras, Izabela Winiarska-Górska (2008) “chleb”, in Wanda Decyk-Zięba, Stanisław Dubisz, editors, Glosariusz staropolski - dydaktyczny słownik etymologiczny (in Polish), Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, →ISBN, page 13

Polish Wikipedia has an article on:

chleb

Wikipedia ^pl

• chlib, kleb (Middle Polish)

Inherited from Old Polish chleb.

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Rhymes: -ɛp
• Syllabification: chleb

chleb m inan (diminutive chlebek or chlebuś, related adjective chlebowy)

1. (countable) bread (food product made from flour and water with yeast or leaven, shaped into round or elongated lumps; single loaf of this product)

   kromka chleba ― a slice of bread

   bochenek chleba ― a loaf of bread

   chleb razowy ― whole-meal bread

2. (uncountable, literary, figuratively) bread (job; work performed for a fee)
3. (uncountable, literary, figuratively) bread (all the means to meet basic life needs)

   Synonyms: chleb powszedni, utrzymanie, życie

4. (obsolete, uncountable) synonym of zboże
5. (obsolete, uncountable) synonym of dobrobyt
6. (Middle Polish, more generally) synonym of pożywienie

• → English: chleb

• chleb in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• chleb in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “chleb”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku
• “CHLEB”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku , 12.07.2018
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “chleb”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “chleb”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “chleb”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 278
• chleb in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego