բիլ

Learned borrowing from Old Armenian բիլ (bil). Adopted by poets from dictionaries of Old Armenian which gloss the word with this meaning.

• (Eastern Armenian) IPA^(key): /bil/,
• (Western Armenian) IPA^(key): /pil/,

• Audio (Eastern Armenian):

  (file)

բիլ • (bil) (superlative ամենաբիլ) (poetic)

1. light-blue
   • 1907, Միսաք Մեծարենց , “Մառախուղ ”, in Նոր տաղեր ‎:

     Ու կը խայթէ իմ հոգիս պարապն այս հոծ կապոյտին,
     բիլ պատմուճան լուսաթել՝ որուն փախեր է կոյսն հին։

     U kə xaytʻē im hogis parapn ays hoc kapoytin,
     bil patmučan lusatʻel, orun pʻaxer ē koysn hin.

     (please add an English translation of this quotation)

   • 1920, Եղիշե Չարենց , Էմալե պրոֆիլը Ձեր ‎:

     Էմալե պրօֆիլը ձեր,
     Ձեր յակինթ աչքերը բիլ
     Ես այսօր կուզեմ երգել,
     Որպես մի անհայտ դը Լիլ։
     
     Արդեօք ո՞ր վարպետը մեծ
     Յօրինել է դէմքը Ձեր․
     Արդեօք ո՞ր Ոգին տուեց
     Ձեր դէմքին լուսէ գծեր։
     
     Ես կուզեմ երգեր կապել
     Ու գովել երգով անծիր
     Էմալե պրօֆիլը Ձեր,
     Ձեր յակինթ աչքերը բիլ։

     Ēmale prōfilə jer,
     Jer yakintʻ ačʻkʻerə bil
     Es aysōr kuzem ergel,
     Orpes mi anhayt də Lil.
     
     Ardeōkʻ o^?r varpetə mec
     Yōrinel ē dēmkʻə Jer;
     Ardeōkʻ o^?r Ogin tuecʻ
     Jer dēmkʻin lusē gcer.
     
     Es kuzem erger kapel
     U govel ergov ancir
     Ēmale prōfilə Jer,
     Jer yakintʻ ačʻkʻerə bil.

     (please add an English translation of this quotation)

   • 1922, Հովհաննես Թումանյան , Սիրիուսի հրաժեշտը ‎:

     Սի՛րիուս, յերկնից շըքեղ գոհար,
     Վոր խաղում ես,
     Փաղփաղում ես
     Ճերմակ ու բիլ լուսով քո վառ
     Ու զարդարում,
     Զըվարթ վառում
     Մեր գիշերվան ճակատը մառ

     Sírius, yerknicʻ šəkʻeġ gohar,
     Vor xaġum es,
     Pʻaġpʻaġum es
     Čermak u bil lusov kʻo vaṙ
     U zardarum,
     Zəvartʻ vaṙum
     Mer gišervan čakatə maṙ

     (please add an English translation of this quotation)

Unknown. Assuming the basic meaning is ‘light-blue’, some have derived բիլ (bil) from the lengthened grade of Proto-Indo-European *bʰel- (“to be bright; shiny, white”), with Proto-Slavic *bělъ (“white”) as a cognate.

բիլ • (bil) (hapax legomenon)

1. a kind of fish ^?
   • 8th century, Stepʻannos Siwnecʻi, Meknutʻiwn Kʻerakanin :

     Իսկ առասական է, այսինքն, տեսակաւոր անուն, որ զհասարակական ինչ էութիւն ասէ, որպէս մարդ կամ ձի կամ ոչխար կամ արջառ և այսպիսիք ամենայն ազգ կենդանեաց, աճականաց, և անաճից։ Եւ վասն այնորիկ ասէ հասարակական զայսոսիկ, զի ի սոցանէ բաժանին մի մի անհատ գոյացութիւնք՝ Մարկոս, Ադամ, հայր, որդի, թոռն, խնձորի, տանձի, մանուշակ, շուշան, տլփին, սղոցն, դալն, լոքն, բիլն, կապոյտն, ովկին։ Իսկ սեռականաւ իմն այս ի բազումս կոտորի, որք են առասականք, և այսք են սեռքն․ կենդանի, տունկ, բոյս, ոչ կենդանի, աճական, անաճ, ցամաքային, ջրային, երկնային, հրային, աւդային, թևաւոր, թռչուն, գազան, չորքոտանի, սողուն, լուղակ, զեռուն, խոտաբուտ, ձեռնընդեղ, վայրենի, քանզի ամենեքին սոքա ի բազում տեսակս բաժանին, զորս առասական ասէ։

     Isk aṙasakan ē, aysinkʻn, tesakawor anun, or zhasarakakan inčʻ ēutʻiwn asē, orpēs mard kam ji kam očʻxar kam arǰaṙ ew ayspisikʻ amenayn azg kendaneacʻ, ačakanacʻ, ew anačicʻ. Ew vasn aynorik asē hasarakakan zaysosik, zi i socʻanē bažanin mi mi anhat goyacʻutʻiwnkʻ, Markos, Adam, hayr, ordi, tʻoṙn, xnjori, tanji, manušak, šušan, tlpʻin, słocʻn, daln, lokʻn, biln, kapoytn, ovkin. Isk seṙakanaw imn ays i bazums kotori, orkʻ en aṙasakankʻ, ew ayskʻ en seṙkʻn; kendani, tunk, boys, očʻ kendani, ačakan, anač, cʻamakʻayin, ǰrayin, erknayin, hrayin, awdayin, tʻewawor, tʻṙčʻun, gazan, čʻorkʻotani, sołun, lułak, zeṙun, xotabut, jeṙnəndeł, vayreni, kʻanzi amenekʻin sokʻa i bazum tesaks bažanin, zors aṙasakan asē.

     (please add an English translation of this quotation)

Attested only in Stepʻannos Siwnecʻi in an enumeration of fish names. Authors of Old Armenian dictionaries assumed without evidence that the real meaning is ‘light-blue’, an assumption perhaps influenced by the similarity to the European words for blue and by the fact that բիլ (bil) is followed by կապոյտ (kapoyt, “blue”) in the passage, but note that կապուտ (kaput) can also refer to a fish.

• → Armenian: բիլ (bil) (learned)

• Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836) “բիլ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui (in Old Armenian), volume I, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 489b
• Ačaṙean, Hračʻeay (1971) “բիլ”, in Hayerēn armatakan baṙaran (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume I, Yerevan: University Press, page 450ab
• Martirosyan, Hrach (2010) “bil”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 177