założenie

Old Polish

Etymology

From założyć +‎ -enie. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /zaɫɔʒʲɛɲɛː/
• IPA^(key): (15^th CE) /zaɫɔʒʲɛɲe/

Noun

założenie n

1. base (bottom of some a hill or mountain)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Latin-Polish-German Florian Psalter]‎, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 17, 9:

     Zaloszena gor (fundamenta montium) zamøczona sø

     [Założenia gor (fundamenta montium) zamącona są]

   • 1977-1980 [c. 1470], urowska-Górowska Wanda, Kyas Vladimir, editors, Mamotrekty staropolskie‎^{, ,} , page 130:

     Firmamentum vczwirdzenye aut zalozenye (erit firmamentum in terra in summis montium Psal 71, 16)

     [Firmamentum ućwirdzenie aut założenie (erit firmamentum in terra in summis montium Psal 71, 16)]

2. foundation (bottom of a building)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Latin-Polish-German Florian Psalter]‎, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 136, 10:

     Pamøtay, *panv, syny Edom..., gysz to mowa: Zgynaczycze, zgynaczycze asz do zaloszena w ney (sc. Jeruzalem, exinanite, exinanite usque ad fundamentum in ea)

     [Pamiętaj, Panie, syny Edom..., jiż to mowią: Zjinaczycie, zjinaczycie aż do założenia w niej (sc. Jeruzalem, exinanite, exinanite usque ad fundamentum in ea)]

3. base (foundation of the human race)
   • 1977-1980 [c. 1470], urowska-Górowska Wanda, Kyas Vladimir, editors, Mamotrekty staropolskie‎^{, ,} , page 203:

     Zalozenye rodv fundamenta (fundamenta generationis et generationis suscitabis Is 58,12)

     [Założenie rodu fundamenta (fundamenta generationis et generationis suscitabis Is 58,12)]

4. base (bottom of a plant)
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 338:

     Ktore naszyenye padlo na kamyenye, tocz yest ten, ktory slucha slowa bozego... a ny ma w sobye maczycze, toczvsch dobrego fundamentv albo zalozenya (non habet autem in se radicem Mat 13, 21), ale yest do czaszv

     [Ktore nasienie padło na kamienie, toć jest ten, ktory słucha słowa bożego... a ni ma w sobie macice, toczusz dobrego fundamentu albo założenia (non habet autem in se radicem Mat 13, 21), ale jest do czasu]

5. foundation (base of emotions)
   • 1874-1891 [15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności, volume XXII, page 333:

     Humilitas est fundamentum, zalozene, omnium virtutum

     [Humilitas est fundamentum, założenie, omnium virtutum]

6. subject (main topic of some work)
   • 1956 [Middle of the 15th century], Jerzy Woronczak, editor, Teksty polskie w rękopisie nr 43 Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu z połowy XV wieku‎, page 43r:

     Sic deus dilexit mundum, ubi thema saloszenye

     [Sic deus dilexit mundum, ubi thema założenie]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 135v:

     Tema zalozenye

     [Tema założenie]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 137r:

     Thema est materia dictantis vel prologus zalozenye

     [Tema est materia dictantis vel prologus założenie]

7. nature (that with which one is born)
   • 1977-1980 [c. 1470], urowska-Górowska Wanda, Kyas Vladimir, editors, Mamotrekty staropolskie‎^{, ,} , page 82:

     Bone indolis dobrey vrody aut zaloszenyą (videns Salomon adulescentem bonae indolis et industrium, constituerat eum praefectum III Reg 11, 28)

     [Bone indolis dobrej urody aut założenia (videns Salomon adulescentem bonae indolis et industrium, constituerat eum praefectum III Reg 11, 28)]

8. The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
   1. shield, cover; fire grate on which wood is placed
      • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎, page 129:

        Tegale zalozenye glownye vel ognyą

        [Tegale założenie głownie vel ognia]

      • c. 1500, Wokabularz lubiński, inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 135v:

        Tegale (pro tedale) zalozenye glownye vel ognyą

        [Tegale (pro tedale) założenie główne vel ognia]

9. ambush
   • 1930 [Fifteenth century], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 21, 14:

     Aczbi kto s umyszla zabil blysznego swego a przez zaloszenya (per insidias), od oltarza mego widrzesz gy

     [Aczby kto s umysła zabił bliznego swego a przez założenia (per insidias), od ołtarza mego wydrzesz ji]

Related terms

Descendants

• Polish: założenie
• Silesian: założynie

References

• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “założenie”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “założenie”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Polish Wikipedia has an article on:

założenie

Wikipedia ^pl

Etymology

Inherited from Old Polish założenie. By surface analysis, założyć +‎ -enie. Compare Kashubian założenié.

Pronunciation

• IPA^(key): /za.wɔˈʐɛ.ɲɛ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /za.ɫɔˈʐɛ.ɲe/

• Audio

  (file)

• Rhymes: -ɛɲɛ
• Syllabification: za‧ło‧że‧nie

Noun

założenie n

1. verbal noun of założyć
2. (rhetoric, literary) assumption, premise
3. (urban design) use of plant, water and architectural elements in a given area (Is there an English equivalent to this definition?)
4. that which is rolled up or tucked under
5. (in the plural) sketch (general plan of something)
6. (obsolete) foundation; building

   Synonym: zakład

7. (obsolete) task; aim; keynote
8. (obsolete) issue to be solved
9. (obsolete) condition; decision
10. (obsolete) motto, emblem

Declension

Derived terms

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), założenie is one of the most used words in Polish, appearing 23 times in scientific texts, 11 times in news, 41 times in essays, 1 time in fiction, and 1 time in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 77 times, making it the 844th most common word in a corpus of 500,000 words.

References

Further reading

• założenie in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• założenie in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “założenie”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “założenie”, in Słownik języka polskiego‎
• Aleksander Zdanowicz (1861) “założenie”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1927), “założenie”, in Słownik języka polskiego‎ (in Polish), volume 8, Warsaw, page 159