słuszać

• słuszeć

Inherited from Proto-Slavic *slùšati.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /sɫuʃʲat͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /sɫuʃʲat͡ɕ/

słuszać impf (perfective posłuszać)

1. (attested in Sieradz-Łęczyca, Lesser Poland, Greater Poland, Masovia) to belong to, to be due by law
   • 1874-1891 [1466], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXII, Łęczyca, page 12:

     Cum diuinum cultum quequam munda condeceant, gl. pertineant slvschalyby, noli quicquam de inmundis questibus imolare

     [Cum diuinum cultum quequam munda condeceant, gl. pertineant słuszaliby, noli quicquam de inmundis questibus imolare]

   • 1895 [1423], Archiwum Komisji Prawniczej. Collectanea ex Archivo Collegii Iuridici‎, volume VIIIa, page 162:

     Yze then gagy, o g[z]yz pan *Ondrzye pozywal, ne *sluchsa do Czarnoczyna, ale ku Mąnkarzouiczom

     [Iże ten gaj, o jiż pan Ondrzej pozywał, nie słusza do Czarnocina, ale ku Mąkarzowicom]

   • 1901 [1432], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume II, Radom, Sandomierz, Opoczno, page 309:

     Tych Halene sluschalo trzecza czanscz

     [Tych Halenie słuszało trzecia część]

   • 1959 [1438], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1598, Poznań:

     Anym tego pobrala, czosch to wschytko sluscha ku czwartey czansczy myasteczka Czarnkowa

     [Anim tego pobrała, coż to wszytko słusza ku czwartej części miasteczka Czarnkowa]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 90:

     Tedi za tho iste vsylstwo... vyną pyanczdzyesyant xyanzanczyu i czestnikom yego, na ktore sluscha (quorum interest) i padnye

     [Tedy za to iste usilstwo... winę pięćdziesiąt ksiąźęciu i czestnikom jego, na ktore słusza (quorum interest) i padnie]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 47, 3:

     Ale chczalyby wasz pan kogo *vwynycz o gyna rzecz... tako, czosz by [nie] szluszala przed gego burgrabyą (quod ad burgravii officium non spectat)

     [Ale chciałliby wasz pan kogo owinić o jiną rzecz... tako coż by [nie] słuszała przed jego burgrabią (quod ad burgravii officium non spectat)]

2. (attested in Masovia) to be subject to court or law
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 96:

     Przylanczyw sobye starosthą myodovego, acz gy ma, pakli nye ma, tegdi voznego naschego, ktorego s prava slusche (nostro praecone, cuius intererit)

     [Przyłączyw sobie starostę miodowego, acz ji ma, pakli nie ma, tegdy woźnego naszego, ktorego z prawa słusze (nostro praecone, cuius intererit)]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 15, 2:

     Sąszyeczszkye ludzy, czo nye szlusząyą ku naszemv szandv, thy moze voy[o]th zaraczycz

     [Sąsiedzskie ludzi, co nie słuszają ku naszemu sądu, ty może woj[o]t zaręczyć]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 45, 4:

     Daley, goracze rzeczy, czo sluszą ną groczszkye prawo (burggravii iudicium fit vel est)

     [Dalej, gorące rzeczy, co słusza na grodzskie prawo (burggravii iudicium fit vel est)]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 14, 4:

     Daley, goraczą rzecz, czso szlvszcha w groczkye prawo

     [Dalej, gorąca rzecz, cso słusza w grodzkie prawo]

3. to concern, to be about
   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 18, 19:

     Bøødz ty ludu w tich, czsosz na pana slusze (quae ad deum pertinent)

     [Bądź ty ludu w tych, csoż na Pana słusze (quae ad deum pertinent)]

4. (attested in Greater Poland) to be appropriate; to reconcile
   • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎, Lubiń, page 97:

     Conuenire, id est congruere, decere sgądzacz szyą, slvschecz

     [Conuenire, id est congruere, decere zgadzać się, słuszeć]

5. (impersonal, attested in Lesser Poland) to be fitting, to be right
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 32, 1:

     Weselcze se, prawi, w gospodne, prawim slusza pofala (rectos decet collaudatio)

     [Wiesielcie sie, prawi, w Gospodnie, prawym słusza pofała (rectos decet collaudatio)]

   • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 3, 6:

     Przikaz przyiøcz w pokoiv duch moy, bocz my ivsz slusze wyøcey vmrzecz, nyszly sziwu bicz (expedit enim mihi mori magis quam vivere)

     [Przykaż przyjąć w pokoju duch moj, boć mi już słusze więcej umrzeć, niźli żywu być (expedit enim mihi mori magis quam vivere)]

6. (impersonal, attested in Masovia) to be necessary
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 61:

     Sluza vstawycz (convenit statuere), aby zadny Zyth... kthoremv chrzesczyanynowy... swych penyądzy na lysthy zastawne nye poszyczal

     [Słusza ustawić (convenit statuere), aby żadny Żyd... ktoremu chrześcijaninowi... swych pieniędzy na listy zastawne nie pożyczał]

7. (impersonal, attested in Masovia) to be allowed
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 61:

     Vyny prze ktore oth pana swego vczecz slvza tako kmyeczewy (propter quas licitum sit... fugere), szą thy

     [Winy, prze ktore ot pana swego uciec słusza tako kmieciewi (propter quas licitum sit... fugere), są ty]

8. (attested in Lesser Poland) to obey, to listen, to fulfill someone's will
   • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎, Miechów, page cv 39:

     *Droky sø ne othlozily, u cem rady sina bozego slusaly

     [Drogi są nie otłożyli, w czem radzi Syna Bożego słuszali]

9. (attested in Lesser Poland) to listen kindly to someone or something
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 129, 2:

     Bødzcze vszy twoge sluszayøcze glossa modlytwy mogey (fiant aures tuae intendentes in vocem deprecationis meae)

     [Bądźcie uszy twoje słuszające głosa modlitwy mojej (fiant aures tuae intendentes in vocem deprecationis meae)]

10. (attested in Greater Poland) The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
    1. to hear
       • 1967 [1398], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 46, Kościan:

         Iszem by[u]l poszlem do Andrzea o tego czloweka, czo *pzres licza obeszon, iszby pomogl swym scholtissem prawa, y to gego szona sluszala y prawa mv ne pomogl

         [Iżem by[u]ł posłem do Andrzeja o tego człowieka, co przez lica obieszon, iżby pomogł z swym szołtyszem prawa, i to jego żona słuszała i prawa mu nie pomogł]

11. The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
    1. to allow, to permit
       • XV p. post., Józefa Reczka, Elżbieta Belcarzowa, editors, Glosy z rękopisu, number nr 414/11, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie, obecnie we Wro­cławiu, page 173:

         Sed si consensus concedit et racio decernat, id est szluszal, ad faciendum illa, ad que ira concitat

         [Sed si consensus concedit et racio decernat, id est słuszał, ad faciendum illa, ad que ira concitat]

• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “słuszać”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

• M. Arcta Słownik Staropolski/Słuszać on the Polish Wikisource.Wikisource ^pl