פֿענצטער

Nicht mehr gültige Schreibweisen:

פֿענסטער‎ (YIVO: fenster) 

Anmerkung zum Genus:

In älteren Quellen und traditionell in südostjiddischen Mundarten findet sich das Wort als Neutrum.^[1]

Worttrennung:

פֿענצ·טער‎, Plural: פֿענצ·טער‎

Umschrift:

YIVO: fentster, Plural: fentster

Aussprache:

IPA: , ; Argentinien:

Hörbeispiele: —

Bedeutungen:

eine baulich verschieden ausgestaltete verglaste Öffnung in einem Bauwerk, deren hauptsächliche Funktion darin besteht, Licht in das Bauwerk zu führen und dieses zu belüften

Herkunft:

Es handelt sich um eine Entlehnung des mittelhochdeutschen vënster ^→ gmh.^[2]

Synonyme:

regional (Nordamerika) auch: װינדע‎ (YIVO: vinde) 

Verkleinerungsformen:

פֿענצטערל‎ (YIVO: fentsterl) 

Unterbegriffe:

פֿענצטערברעט‎ (YIVO: fentsterbret) , פֿענצטער־לאָדן‎ (YIVO: fentsterlodn) , פֿענצטער־לײַסט‎ (YIVO: fentsterlayst) , פֿענצטער־פֿירהאַנג‎ (YIVO: fentsterfirhang) , פֿענצטער־ראָם‎ (YIVO: fentsterrom)  / פֿענצטר־רעם‎ (YIVO: fentsterrem) , פֿענצטער־שױב‎ (YIVO: fentstershoyb) 

װײַזפֿענצטער‎ (YIVO: vayzfentster) 

Beispiele:

„פֿאָרזיִכטיִג, מיִט ציִטעֶרעֶנדעֶ פיִנגעֶר האָט דעֶר געֶנעֶראַל אָפּגעֶרוּקט דעֶם פֿאָרהאַנג אָן אַ זײַט, עֶר האָט פּאַמעֶלעֶך געֶעֶפֿעֶנט דעֶם פֿעֶנסטעֶר אוּן האָט אַרוֹיסגעֶקוּקט דוּרך אַ שפּאַלט אוֹיף דעֶר פֿיִנסטעֶרעֶר גאַס.“^[3]‎ (YIVO: Forzikhtig, mit tsiterende finger hot der general opgerukt dem forhang an a zayt, er hot pamelekh geefent dem fenster un hot aroysgekukt durkh a shpalt oyf der finsterer gas.) 

„Vorſichtig, mit zitternden Fingern, schob er den Vorhang zur Seite, er oͤffnete das Fenſter, leiſe, und spaͤhte durch einen Spalt der Jalouſien hinaus auf die finſtere Straße.“^[4]

„דער לאָמפּ האָט שטיל געשיקט זײן שײן דוּרכן בּ‬רײטן רױם, אַ נאַכט־פלעדערל האָט אוּמגעלוּמפּערט געזשוּמעט, די סך בּ‬יכער ארוּם האָבּ‬ן שטוּם אוּן געלאסן געקוּקט, דוּרכן אָפענעם פענצטער איז ארײנגעדרוּנגען דער שטארקער אָטעם פוּן בּ‬אַנאַכטיקן װאַלד.“^[5]‎ (YIVO: Der lomp hot shtil geshikt zayn shayn durkhn breytn roym, a nakhtflederl hot umgelumpert gezhumet, di sakh bikher arum hobn shtum un gelasn gekukt, durkhn ofenem fentster iz arayngedrungen der shtarker otem fun banakhtikn vald.) 

„Die Lampe brannte ſtill durch den weiten Raum, plump ſurrte ein Nachtfalter, die vielen Buͤcher ringsum ſchauten ſtumm und gelaſſen, durch das offene Fenster drang ſtark der Hauch des naͤchtlichen Waldes.“^[6]

„ס׳טונקלט. פענצטער זענען אָפן, / און פון ראַדיאָ שרײט די נאַכט / מיט הײסע קולות.“^[7]‎ (YIVO: S’tunklt. Fentster zenen ofn, / un fun radyo shrayt di nakht / mit heyse koyles.) 

„’s dunkelt. Fenster sind offen, / und aus dem Radio schreit die Nacht / mit heißem Gekreisch.“

„צװײ היפּשע פֿענצטער האָבן אַרױסגעקוקט צום ים.“^[8]‎ (YIVO: Tsvey hipshe fentster hobn aroysgekukt tsum yam.) 

„Zwei hübsche Fenster blickten aufs Meer hinaus.“

„מאָנטיק אין אָװנט, דעם 22סטן דעצעמבער, האָט עמעצער דורכגעשאָסן אַ פֿענצטער פֿונעם ביוראָ בײַ אַ פּאַריזער שיל מיט אַ לופֿט־פּיסטױל.“^[9]‎ (YIVO: Montik in ovnt, dem 22ten detsember, hot emetser durkhgeshosn a fentster funem byuro bay a parizer shil mit a luftpistoyl.) 

„Am Montagabend, dem 22. Dezember, schoss jemand mit einer Luftpistole auf ein Fenster des Büros einer Pariser Synagoge.“

Redewendungen:

די הױכע פֿענצטער‎ (YIVO: di hoykhe fentster)  ‚die hohen Fenster‘: die High Society

Uriel Weinreich: מאָדערן ענגליש-ייִדיש ייִדיש-ענגליש װערטערבוך‎. Modern English-Yiddish Yiddish-English Dictionary. New paperback edition, Schocken Books, New York 1987, ISBN 0-8052-0575-6 (Lizenzausgabe des YIVO Institute for Jewish Research, New York 1968) , Stichwort »window«, Seite 363 (englisch-jiddischer Teil) sowie Stichwort »פֿענצטער‎«, Seite 458 (jiddisch-englischer Teil).

Quellen: