dis

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  dis    (hulp, bestand)
• IPA: /dɪs/

Woordafbreking

• dis

Woordherkomst en -opbouw

• Leenwoord uit het Latijn, in de betekenis van ‘gedekte tafel’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 901
• Via het Middelnederlandse disch ontwikkeld uit het Oudnederlandse disc/disk, dat van het Protogermaanse *diskaz komt, waarvan ook het Oudengelse disc, het Oudnoordse diskr en het Limburgse dösj komen. Het Protogermaanse woord is zelf een ontlening aan het Latijnse discus
• Dis is verwant aan de woorden dish (Engels voor 'schotel, gerecht') en Tisch (Duits voor 'tafel', niet noodzakelijk 'gedekte tafel').

Zelfstandig naamwoord

de dis m

1. gedekte tafel
2. maaltijd

Schrijfwijzen

• disch (officiële spelling tot 1935 in Nederland en tot 1946 in België)

Hyponiemen

• avonddis, bruiloftsdis, everdis, feestdis

Afgeleide begrippen

• disgenoot, dishoek, displezier

Vertalingen

Woordherkomst en -opbouw

• Ontleend aan het Duitse Dis, zelf opgebouwd is uit D (de muzieknoot) en een verbastering van het Franse dièse

Zelfstandig naamwoord

de dis v / m

1. (muziek), (Nederland) een d die een halve toon verhoogd is

   • De toon “dis” klinkt in de getempereerde stemming gelijk aan de toon “es”. 

2. (muziek) de grondtoon (tonica) van de “dis-mineurtoonladder”, tevens een korte aanduiding van die toonladder

   • Op de notenbalk van een sonate in dis, staan zes kruisen als voortekens. 

3. (muziek) de grondtoon van het “dis-mineurakkoord”, de kleine drieklank op de eerste trap (tonica-akkoord) van de kleinetertstoonladder op die toon

   • De drie tonen van het dis-mineurakkoord (symbool: D#m) in grondligging, zijn: dis - fis - aïs. 

Synoniemen

• es, re kruis (Vlaanderen)
• dis-kleinetertstoonladder, dis-klein, dis-mineurtoonladder, dis-mineur
• dis-klein, dis-kleinakkoord, dis-mineur, dis-mineurakkoord, D#m

Antoniemen

• Dis, Dis-groot, Dis-majeur, Dis-grotetertstoonladder
• Dis, Dis-groot, Dis-majeurakkoord

Verwante begrippen

• aïs, bis, cis, eïs, fis, gis

Verwante begrippen

• cis, eïs, fis, gis, aïs, bis

Vertalingen

Werkwoord

dis

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van dissen
   

   • Ik dis. 

2. gebiedende wijs van dissen
   

   • Dis! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van dissen
   

   • Dis je? 

Gangbaarheid

• Het woord dis staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "dis" herkend door:

Verwijzingen

Duits

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?

Woordafbreking

• dis

Zelfstandig naamwoord

dis o

1. (muziek) de toon ”dis”
2. (muziek) dis: korte aanduiding van de toonaard “dis-mineur”

   «Eine Sonate in dis.»

   Een sonate in dis kleine terts.

Antoniemen

• Dis, Dis-Dur, Dis-Dur-Tonleiter

Afgeleide begrippen

• dis-Moll, dis-Moll-Tonleiter

Verwante begrippen

• ais, Ais, his, His, ces, Cis, des, Des

Latijn

Voorvoegsel

1. afzonderlijk, apart
2. volkomen