אײזל

Alternative Schreibweisen:

veraltet: אײזעל‎ (YIVO: eyzel) 

Nebenformen:

veraltet: עזעל‎ (YIVO: ezel) 

Worttrennung:

אײזל‎, Plural: אײז·לען‎

Umschrift:

YIVO: eyzl, Plural: eyzlen

Aussprache:

IPA:

Hörbeispiele: —

Bedeutungen:

Zoologie: zur Gattung der Pferde gehörendes (männliches) Huftier, das ein (je nach Art / Unterart) graues bis braunes, fahlgelbes bis ockerfarbenes oder rötliches bis rotbraunes Fell mit dunklem Aalstrich, eine kurze, aufrecht stehende Nackenmähne, lange Ohren und einen Quastenschwanz besitzt, und dessen domestizierte Vertreter als Nutz-, Last- und Reittier dienen (Asinus)

salopp, oft als Schimpfwort: jemand, der dumm, einfältig, unbeholfen, ungeschickt sowie, mitunter, störrisch ist oder ähnliche für das unter beschriebene Tier typisch geltende Eigenschaften besitzt

Herkunft:

Das Wort ist dem gleichbedeutend mittelhochdeutschen esel ^→ gmh entlehnt.^[1]

Synonyme:

veraltet, sonst scherzhaft: חמור‎ (YIVO: khamer) 

אײזל־קאָפּ‎ (YIVO: eyzlkop) , חמור‎ (YIVO: khamer) , חמורוק‎ (YIVO: khameruk) 

Sinnverwandte Wörter:

אידיאָט‎ (YIVO: idyot) , בהמה‎ (YIVO: beheyme) , בעזשכלניק‎ (YIVO: bezsekhlnik) , דוראַק‎ (YIVO: durak) , טיפּש‎ (YIVO: tipesh) , טראָפּ‎ (YIVO: trop) , לעקיש‎ (YIVO: lekish) , נאַר‎ (YIVO: nar) , פּאָץ‎ (YIVO: pots) , פֿערד‎ (YIVO: ferd) , קאַלב‎ (YIVO: kalb) , שוטה‎ (YIVO: shoyte) , שטיא‎ (YIVO: shatye) , שמאָק‎ (YIVO: shmok) 

Weibliche Wortformen:

אײזלטע‎ (YIVO: eyzlte) , אײזעליכע‎ (YIVO: eyzelikhe) , אײזעלין‎ (YIVO: eyzelin) , אײזעלינע‎ (YIVO: eyzeline) , אײזלינטע‎ (YIVO: eyzlinte) 

Verkleinerungsformen:

אײזעלע‎ (YIVO: eyzele) 

Oberbegriffe:

בעל־חי‎ (YIVO: balkhay) , חיה‎ (YIVO: khaye) 

יחיד‎ (YIVO: yokhed) , מענטש‎ (YIVO: mentsh) , פּאַרשױן‎ (YIVO: parshoyn)  / פּערזאָן‎ (YIVO: perzon) 

Unterbegriffe:

nach Art und Unterart:

װילדער אײזל‎ (YIVO: vilder eyzl)  (Equus asinus)

מאָנגאָלישער אײזל‎ (YIVO: mongolisher eyzl)  (Equus hemionus)

Beispiele:

„מענטשן האָבן געליאַרעמט, פערד האָבן געהירזשעט, אײזלען האָבן געשריגן, אַלץ האָט זיך געשטופּט אױף אײנאַנדער, זיך געשטױסן און אײנער דעם צװײטן געשטערט, פאַרשטאָפּט דעם דורכגאַנג. אױף די גאַסן איז פול געװען מיט אָפּפאַל און שמוץ.“^[2]‎ (YIVO: Mentshn hobn gelyaremt, ferd hobn gehirzhet, eyzlen hobn geshrign, alts hot zikh geshtupt oyf eynander, zikh geshtoysn un eyner dem tsveytn geshtert, farshtopt dem durkhgang. Oyf di gasn iz ful geven mit opfal un shmuts.) 

„Menschen lärmten, Pferde wieherten, Esel schrien, alles drängte durcheinander, stieß und störte sich, immerzu gab es Stockungen, und die Straßen waren voll Unrat.“^[3]

„נאַרישער קאָפּ! דו אײזל װאָס דו ביסט!“^[4]‎ (YIVO: Narisher kop! Du eyzl vos du bist!) 

„Dummkopf! Du bist so ein Esel!“

Wortbildungen:

אײזל־אױער‎ (YIVO: eyzloyer) , אײזל־קאַראַװאַן‎ (YIVO: eyzlkaravan) , אײזל־שטאַל‎ (YIVO: eyzlshtal) 

Adjektiv: אײזלדיק‎ (YIVO: eyzldik) 

Substantive: אײזל־קאָפּ‎ (YIVO: eyzlkop) , אײזל־קינד‎ (YIVO: eyzlkind) 

Jiddischer Wikipedia-Artikel „אייזל“

Uriel Weinreich: מאָדערן ענגליש-ייִדיש ייִדיש-ענגליש װערטערבוך‎. Modern English-Yiddish Yiddish-English Dictionary. New paperback edition, Schocken Books, New York 1987, ISBN 0-8052-0575-6 (Lizenzausgabe des YIVO Institute for Jewish Research, New York 1968) , Stichwort »אײזל‎«, Seite 757 (jiddisch-englischer Teil).

יודאַ אַ. יאָפֿע, יודל מאַרק‎: גרױסער װערטערבּוך פֿון דער ייִדישער שפּראַך‎. באַנד Ⅱ, אום – אײַנבּ‎, קאָמיטעט פֿאַרן גרױסן װערטערבּוך פֿון דער ייִדישער שפּראַך‎, ניו־יאָרק‎ תּשכ״ז‎/1966 (Internet Archive) , Stichwort »אײזל‎«, Seite 1073.

ס. ראָכקינד, ה. שקליאר‎/С. Рохкинд, Г. Шкляр: ייִדיש־רוסישער װערטערבּוכ‎/Еврейско-русский словарь. פארלאג פונ דער װינשאפט-אקאדעמיע פונ װססר‎/Издательство Академии наук БССР, מינסק‎/Минск 1940 (Internet Archive) , Stichwort »אײזל‎«, Seite 83.

Alexander Harkavy; with an introduction by Dovid Katz: Yiddish-English-Hebrew Dictionary. 1. Auflage. Yale University Press in cooperation with the YIVO Institute for Jewish Research, New Haven/London 2006, ISBN 0-300-10839-7 (Reprint of the 1928 expanded second edition) , Stichwort »איִיִזל‎«, Seite 44.

Dovid Katz: A Yiddish Cultural Dictionary for the 21st Century. Vilnius 2020 (URL, abgerufen am 11. April 2021) .

ייִדיש װערטערבוך אױפֿן װעב Yiddish Dictionary Online „אײזל“

Quellen: